Legnica nie tylko na weekend
Legnica to trzecie co do wielkości miasto Dolnego Ślaska, położona jest w południowo-zachodniej części Niziny Śląskiej na granicy dwóch krain geograficznych: południowej o glebach urodzajnych i północnej o gruntach piaszczystych - dzisiaj jeszcze obficie zalesionych. Usytuowana jest w widłach rzek Kaczawy i Czarnej Wody, na pograniczu Pogórza Sudeckiego i Niziny Śląskiej na wysokości 113 -168 m n.p.m. Łagodny klimat i największa w roku liczba dni słonecznych sprawiają, że Legnica zyskała miano najcieplejszego miasta w Polsce.
Ze względu na bliskość celtyckich osad znajdujących się na równinie w pobliżu Ślęży, miasto Legnicę można przyjąć za dziedziczkę osady Lugidunum, potwierdzonej źródłami rzymskimi, a znajdującej się na rozlewiskach Kaczawy.
Pierwsze udokumentowane ślady osadnictwa Słowian na terenie Legnicy pochodzą z VIII w. Legnica była wówczas centralnym grodem plemienia Trzebowian. Nazwa grodu pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie pisanym Bolesława Kędzierzawego w 1149 r. W 1241 r. pod Legnicą obok obecnej miejscowości Legnickie Pole rozegrała się słynna bitwa z Mongołami (bitwa pod Legnicą). W 1248 r. miasto stało się stolicą Księstwa Legnickiego. Dzięki lokacji na prawie magdeburskim ok. 1264 r. u podnóża zamku zaczęło rozwijać się miasto. Za sprawą nieudanej ekspansjonistycznej polityki Bolesława III Rozrzutnego, w 1329 r. miasto stało się stolicą czeskiego lenna.
Dzięki usytuowaniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Niemiec, poprzez Wrocław i Kraków do Kijowa oraz z Wielkopolski na Południe nastąpił rozwój handlu i rzemiosła. W okresie średniowiecza czerpało też zyski z wydobycia złota w kopalni w Mikołajowicach. W lipcu 1454 r. miał miejsce bunt pospólstwa, który zapobiegł oddaniu Legnicy pod bezpośrednie władanie królów czeskich. W 1675 r. zmarł ostatni książę piastowski Jerzy Wilhelm, co sprawiło, że miasto dostało się pod bezpośrednie panowanie Habsburgów.
Po zdobyciu Śląska przez Prusy miasto, wraz z całym regionem stało się od 1740 r. częścią państwa pruskiego, a odrębność administracyjna księstwa uległa ostatecznej likwidacji. W okresie tym miasto stało się garnizonem, m.in. 7 Pułku Grenadierów im. Króla Wilhelma I.
Legnica w 1945 r., znalazła się na mocy postanowień konferencji poczdamskiej w granicach Polski. W maju tegoż roku gród doznał wielkich zniszczeń, których skutki nawet aktualnie odbijają się na krajobrazie miejskim. Dotychczasową ludność miasta wysiedlono do Niemiec. Dzięki dobrze zachowanym poniemieckim obiektom wojskowym w mieście ulokowano garnizony: Wojska Polskiego (istniejący w l. 1945-2007) oraz zajmujące znaczny obszar miasta dowództwo i koszary Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (stacjonującej w mieście w l. 1945-1993).
W latach 60 i 70 wyburzono pozostałości poniemieckich kamienic w rynku oraz w pobliżu zamku i wybudowano tam bloki mieszkalne, niszcząc zabytkowy układ urbanistyczny. Przy budowie hotelu Cuprum zburzono fragmenty średniowiecznych murów obronnych. Funkcję przemysłową ożywiło powstanie w latach 50. pierwszej w Polsce Huty Miedzi oraz odkrycie pod Lubinem nowych rud i utworzenie Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego.
Dziś w miejscu średniowiecznego miasta rozbudowywanego od początków istnienia Księstwa Legnickiego stoi zabudowa śródmieścia o estetyce charakterystycznej dla urbanistyki niewydolnych gospodarczo krajów socjalizmu. Dalszy rozwój przyniosła miastu decyzja o umieszczeniu w nim od 1975 r. stolicy województwa. Od początku lat 90. nastąpił rozwój szkolnictwa wyższego – do istniejącej od lat 60. filii Politechniki Wrocławskiej dołączyły Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa oraz uczelnie prywatne. Ostatnie lata przyniosły też dwa ważne wydarzenia dla wiernych kościoła rzymskokatolickiego – utworzenie Diecezji Legnickiej w 1992 r. oraz wizytę Jana Pawła II w 1997 r.
Dalszy rozwój to powstanie w 1997 roku Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Ulokowało się w niej ponad 30 dużych zakładów, dając pracę 5000 osób. Teren ścisłego centrum miasta, trawiony na przestrzeni wieków przez pożary, w latach 60. 70. XX w. został poddany częściowej zabudowie wielkopłytowej i obecnie nie jest architektonicznie jednolity. Na jego obszarze znajduj się zarówno obiekty pochodzące ze średniowiecza (Zamek Piastowski), Katedra, Kościół Mariacki, zabytkowe baszty pochodzące z części murów obronnych), renesansu (fragmenty Zamku, Kamienice Śledziowe tzw. "Śledziówki", Dom Pod Przepiórczym Koszem, Kamienica Scultetusa), baroku (Akademia Rycerska, Kościół św. Jana, dawny Kościół Maurycego, Kuria Opatów Lubiąskich, Stary Ratusz), jak i przykłady architektury neoklasycystycznej (budynek dawnego "Empiku" w Rynku), neobarokowej (zabudowania I LO, budynek banku na Placu Klasztornym), czy wreszcie obiekty współczesne, oraz starsza zabudowa - kamieniczna budowana do początku XX w. Bardziej jednolite są dzielnice przylegające do średniowiecznego centrum - w południowej, Tarninowie dominuje zabudowa eklektyczna z elementami modernizmu i secesji. W południowej części dzielnicy dominuje zabudowa kamieniczna.
Zabytki:
Zamek Piastowski –został wzniesiony z cegły na przełomie XII i XIII wieku przez księcia Henryka Brodatego. Powstał na miejscu istniejącego tu do końca X w. warownego grodu śląskiego plemienia Trzebowian. W jego skład wchodziły: palatium, dwie wieże - w późniejszym okresie nazwane imieniem św. Piotra (patrona Legnicy) oraz św. Jadwigi (żony Henryka Brodatego), wał drewniano-ziemny i częściowo ceglany mur obronny wzmocniony dostawioną do niego wieżą. Kompleks ten należał do najpotężniejszych na ziemiach polskich murowanych warowni. W latach 20-tych XIII w. przy palatium wzniesiona została dwunastoboczna kaplica, której relikty podziwiać można do dziś. Zamek oparł się najazdom Mongołów w 1241 roku. W wiekach następnych był rozbudowywany, modernizowany, przekształcił się w wygodną rezydencję książąt legnicko-brzeskich z rodu Piastów. Rozbudowany przez ks. Fryderyka II i Jerzego Rudolfa w XVI i XVII w. zyskał kształt czworoboku. Przy wschodnim skrzydle zamku zachował się renesansowy portal bramy wjazdowej, która od czasów ks. Fryderyka II służyła jako brama wjazdowa do zamku. Po śmierci księcia Jerzego Wilhelma, ostatniego ze śląskiej linii Piastów w 1675 roku zamek przeszedł w posiadanie cesarzy niemieckich. Zamek Piastowski Kolejna przebudowa nastąpiła po pożarze jaki miał miejsce w roku 1711. W 1764 roku król Fryderyk II nakazał rozebranie fortyfikacji zamkowych, a w 1796r. zasypano fosę. Po jednym z kolejnych pożarów w 1835 roku został odbudowany w stylu modnego wówczas neogotyku. W lutym 1945 roku po zajęciu Legnicy przez Armię Czerwoną zamek uległ pożarowi i zniszczeniu. Odbudowany w latach 1962-1969, przeznaczony został na użytek szkolnictwa.
Najcenniejsze elementy zamku to takie, które zachowały swą oryginalną formę. Są to m.in:
- renesansowy portal bramy wjazdowej ufundowany przez ks. legnickiego Fryderyka II.
- na dziedzińcu zabezpieczono relikty późnoromańskiej kaplicy św. Benedykta i Wawrzyńca zbudowanej z cegły na rzucie dwunasto boku z prostokątnym prezbiterium i półkolistą absydą.
Kaplica do roku 1621 stała w sąsiedztwie palatium, którego w latach 60-tych XX w. północną ścianę odkryto w trakcie badań architektoniczno-konserwatorskich. Liczyło 61,5 m długości, 16,5 m szerokości i 12 m wysokości, co stawiało go na czele budowli świeckich XIII-wiecznej Europy środkowej.
Zamek Piastowski - wieże św. Jadwigi i św. Piotra pierwotnie miały 20 m wysokości, a mury o grubości od 2,5 do 4,5 m. Miały one za zadanie ochronę zamku, a w ostateczności służyły jako ostateczny punkt obrony. W dolnych partiach wież znajdowało się więzienie zamkowe, natomiast w ich górnych partiach znajdowały się pomieszczenia gospodarcze. W czasach ks. Ludwika II (1385-1436) zostały przebudowane. Obie wieże zyskały ośmioboczne nadbudowy zwiększające ich wysokość ponad dwukrotnie. Dodatkowo wieża św. Piotra zyskała kamienny gzyms wspierający dekoracyjną balustradę, natomiast wieża św. Jadwigi wzbogaciła się o ganek z krenelażem. Wieża ta w XVI w. wzbogaciła się o jeszcze jeden element, o którym warto wspomnieć. Izbę zwaną "komnatą św. Jadwigi" wzbogaconą o bogate polichromie.
Kościół Ewangelicki Marii Panny jest jednym z najstarszych obiektów sakralnych w Legnicy. Około 1170 r. Bolesław Wysoki nieopodal zamku wybudował niewielki jednonawowy kościół. W roku 1192 w miejsce starego, najprawdopodobniej drewnianego wzniesiono nową budowlę z piaskowca. Zbudowano ją w stylu romańskim, a znajdowała się w północno-zachodniej części obecnej budowli. Był on kościołem jednonawowym, zakończonym od wschodu krótkim prezbiterium z półkolistą apsydą. Pierwsza udokumentowana wzmianka o istnieniu kościoła pochodzi z dokumentu klasztoru lubiąskiego z roku 1195, w którym wymienia się targ obok kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Legnicy. Według "Kroniki" Jana Długosza miał w nim wysłuchać nabożeństwa książę Henryk Pobożny przed bitwą z Mongołami (9 IV 1241 roku).
25 maja 1338 r. podczas pożaru miasta kościół doszczętnie spłonął. Odbudowano go w latach 1362-1386 na mocy decyzji podjętej przez Radę Miejską Legnicy. Około 1417 roku wybudowano kaplicę ufundowaną przez cech sukienników. Po raz kolejny kościół został zniszczony w kolejnym pożarze miasta w roku 1438. Podczas rozbudowy w latach 1450-1468 dobudowano chór i podwyższono nawę środkową. 11 marca 1822 uderzenie pioruna powoduje kolejny pożar kościoła. W latach 1824-1829 świątynię odbudowano w stylu neogotyckim. Zbudowano dwie jednakowe wieże, dobudowano nawy, przekształcono kościół w budynek halowy. Przejeżdżając przez Legnicę 29 sierpnia 1890 r. Stanisław Wyspiański, wówczas jeszcze student zwiedzając miasto odwiedził także kościół Mariacki. Kolejna przebudowa świątyni miała miejsce w latach 1903-1908.
18 października 1903 roku rozpoczęto przebudowę, 31 maja 1906 r. nastąpiło poświęcenie kościoła, a 9 czerwca 1908 r. kościół Marii Panny został przekazany Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w obecności cesarza Wilhelma II. W tym czasie zlikwidowano wewnętrzne empory, odnowiono zakrystię, w okna wstawiono nowe witraże, a wnętrze kościoła pomalowano w geometryczne wzory "mauretańskie".
Zasadniczy korpus obecnego kościoła wzniesiono z cegły w latach 1362-86, a obecny neogotycki kształt budowli, wież, halowe wnętrze pochodzi z okresu odbudowy w latach 1824-1828.
Wewnątrz kościoła zachowanych zostało wiele zabytkowych elementów i detali architektonicznych. Na szczególną uwagę zasługują malowane kwatery z gotyckiego ołtarza, barokowe rzeźby biblijnych postaci Mojżesza i Arona dłuta rzeźbiarza legnickiego z XVIII wieku Krystiana Grunewalda. Z tego okresu pochodzi również prospekt organowy i zdobiące go malowidła i rzeźby. Kościół NMP od czasów reformacji pozostaje w posiadaniu ewangelików.
-Katedra p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła- po raz pierwszy wzmiankowana była w dokumencie z 1208 roku. W obecnym kształcie kościół został wzniesiony w latach 1333-1380. Jego budowę nadzorowali: mistrz Konrad - budowniczy krakowski, który w latach 1378-1390 budował sklepienia kościoła, mistrz Wilanda oraz mistrz Claus. Ok. roku 1341 kościół konsekrował biskup wrocławski - Nanker. W XV w. rozbudowano kościół otaczając korpus świątyni dziewięcioma kaplicami (Strzelecka, Szewska, Książęca, Rzeźnicza), należącymi do bractw, cechów oraz zamożnych rodów patrycjuszowskich. W latach 1892-1894 przeprowadzono gruntowną przebudowę kościoła w stylu modnego wówczas neogotyku, połączoną z całkowitym przelicowaniem elewacji. W związku z decyzją papieża Jana Pawła II o zmianach w podziale administracyjnym Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w marcu 1992 roku kościół podniesiony został do godności katedry diecezji legnickiej. Budowla kościoła bogata jest w zabytkowe elementy wyposażenia oraz detale architektoniczne.
Na szczególną uwagę zasługują:
* kamienne rzeźby w portalach nad wejściami do kościoła przedstawiające Najświętszą Maryję Pannę z Dzieciątkiem oraz Pokłon Trzech Króli,
* brązowa chrzcielnica z kompozycją rzeźbiarską, 12 scen z życia Chrystusa, której wykonanie datowane jest na początek XIII wieku,
* 5 kamiennych posągów gotyckich przedstawiających apostołów,
* płyta nagrobna z rzeźbami figuralnymi pary książęcej Ludwika II (zm. 1436) i jego żony Elżbiety Brandenburskiej (zm. 1449),
* renesansowa kamienna ambona pochodząca z lat 1586-88, zdobiona posągami Dawida, Arona i Mojżesza oraz bogatą ornamentyką
* barokowy prospekt organowy,
* liczne epitafia wywodzące swój schemat z tradycji renesansowych,
* barokowy ołtarz dzieła legnickiego rzeźbiarza Krystiana Grunewalda, ukończony w 1769 r.
Kamieniczki "Śledziowe"- Pierwsza wzmianka o kamieniczkach pochodzi z 1574 r. Ich nazwa najprawdopodobniej wzięła się od kramów rybnych, na miejscu których zostały wzniesione. "Śledziówki" to zespół ośmiu trzy kondygnacyjnych kamieniczek, położonych w centralnej części Rynku od strony tzw. Dużego Rynku. Część kamieniczek (od nr 24 do 27) posiada szczyty renesansowe, a reszta (od nr 28 do 31) klasycystyczne. Elewacje dwóch kamieniczek (nr 26 i 27) na początku XVII w. ozdobione zostały dekoracją sgraffitową.
W 1934 roku ponownie wydobyto je spod pokrywającego je tynku. Dekoracje przedstawiają motywy roślinne oraz architektoniczne. Dodatkowo na jednej z kamieniczek przedstawiono herby księstw legnickiego i brzeskiego, a na sąsiedniej trzy kartusze herbowe. Przeprowadzone na początku lat sześćdziesiątych prace restauratorskie pozwoliły na odsłonięcie zabudowanych w XIX w. podcieni oraz adaptację wnętrz gdzie obecnie swoją siedzibę mają różne instytucje oraz firmy.
Fontanna "Syreny"- Barokowe fontanny przedstawiające mityczne postacie Syreny i Neptuna stoją w miejscach dawnych ujęć wodnych. W południowej części rynku w 1731 r. wniesiona została Fontanna Neptuna. Po przeciwległej (północnej) stronie rynku w miejscu średniowiecznej studni, o której źródła wspominały już w 1412 r. wzniesiono fontannę Syreny.
-Nowy Ratusz - Dynamiczny rozwój Legnicy za rządów nadburmistrza Ottomara Oertla (1872-1912) przyczynił się do gwałtownego wzrostu zatrudnienia urzędników, przez co budynek Starego Ratusza nie mógł dłużej pełnić swojej roli. Miasto potrzebowało nowy, większy Ratusz. Ponieważ w Rynku nie było możliwości budowy gmachu odpowiadającego wymaganiom, które miał spełniać postanowiono wybudować Nowy Ratusz tuż poza Rynkiem, na południe od kościoła Piotra i Pawła. Projekt Nowego Ratusza opracował Lothar Schonfeld w 1901 r. a prace rozpoczęto rok później. Wówczas też Schonfelda na stanowisku zastąpił przybyły rok wcześniej do Legnicy Paul Oehlmann. Pierwotnie plany zakładały wzniesienie czteroskrzydłowego zespołu w wewnętrznymi dziedzińcami. Nad całością miała górować strzelista wieża. Nowy Ratusz Niestety podobnie jak przy budowie Starego Ratusza tak i w tym przypadku na przeszkodzie realizacji wszystkich założeń stanął brak funduszy, dlatego też w roku 1903 oddano w stanie surowym tylko dwa z czterech planowanych skrzydeł, bez wieży. Budynek w takiej formie funkcjonuje do dziś. 8 kwietnia 1905 r. nastąpiło uroczyste otwarcie gmachu. Nowy Ratusz Tego dnia odbyło się ostatnie rajców w Starym Ratuszu, który po 164 latach przestał pełnić swoją rolę. Nowy gmach był nowocześnie wyposażony. Posiadał centralne ogrzewanie, oświetlenie gazowe, a niektóre pomieszczenia również oświetlenie elektryczne. Neorenesansowa budowla z elementami barokowymi posiadała również bogatą dekorację elewacji, zwłaszcza od strony ul. Witelona, św. Piotra oraz pl. Słowiańskiego.
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela- jest jednym z najznakomitszych zabytków okresu baroku nie tylko na Śląsku, ale również w Polsce. Najwcześniejsze wzmianki o budowie pochodzą z 1294r. Być może postawiono go na miejscu wcześniejszej świątyni założonej przez Kazimierza Odnowiciela, a zniszczonej w czasie najazdu tatarów. Fundatorem kościoła był książę Henryk V Brzuchacz. Pierwotnie była to niewielka, ceglana świątynia, przylegająca do drewnianych zabudowań klasztornych. Kościół był wielokrotnie rozbudowywany m.in. w połowie XIV w. przez księcia Wacława I. W 1522r. kościół stał się własnością protestantów, a od roku 1548 zaczął pełnić rolę książęcej nekropolii. Przeniesiono tu epitafia i szczątki rodziny książęcej. Świątynia stała się miejscem pochówku legnickich Piastów. Kiedy w 1566 roku ostatni Piastowie przyjęli Kalwinizm kościół zaczął służyć temu wyznaniu. Po śmierci 15-letniego księcia Jerzego Wilhelma (zm. 1675r.), który był ostatnim Piastem jego matka - Księżna Ludwika przebudowała w latach 1677-1679 prezbiterium kościoła na mauzoleum Piastów. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela W czasie kontrreformacji cesarz Leopold I przekazał kościół (1698) oo. Jezuitom, nakazując im opiekę nad mauzoleum. Kościół w dzisiejszym kształcie powstawał w latach 1714-1727, na miejscu starej świątyni, którą po zawaleniu się nawy postanowiono gruntownie przebudować, pozostawiając część prezbiterialną adaptowaną na Mauzoleum Piastów. Błędy w sztuce budowlanej spowodowały, że w roku 1744 zawaliło się sklepienie, a kościół po kasacie zakonu Jezuitów zaczął mocno podupadać. Dopiero w 1801 roku kiedy król Fryderyk Wilhelm III przekazał kościół parafii katolickiej rozpoczęto jego remont zakończony w 1804 r. Z wojennej zawieruchy kościół wyszedł praktycznie bez szwanku jednak 8 marca 1966 roku w przyległym klasztorze wybuchł pożar, który zniszczył hełm południowo-zachodniej wieży. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przeprowadzono remont kościoła, m.in. naprawiono dach, pokrywając go miedzianą blachą, odbudowano hełm wieży, zakupiono nowe dzwony.
Lapidarium- Naprzeciwko kościoła św. Jana opodal Kurii Opatów Śląskich znajduje się lapidarium. Jest to miejsce, w którym prezentowane są relikty zabytkowej architektury oraz rzeźb, jakie pozostały po starej zabudowie Legnicy.
Dzięki zgromadzeniu ich w jednym miejscu można ukazać jak wyglądała Legnica, której już dziś nie ma. Idea lapidariów jest dość stara. Pierwsze powstawały na wolnym powietrzu lub pomieszczeniach jeszcze w epoce renesansu.
Filip - Pomnik Satyrykonu, zlokalizowany przy ulicy Najświętszej Marii Panny
Pierwsze udokumentowane ślady osadnictwa Słowian na terenie Legnicy pochodzą z VIII w. Legnica była wówczas centralnym grodem plemienia Trzebowian. Nazwa grodu pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie pisanym Bolesława Kędzierzawego w 1149 r. W 1241 r. pod Legnicą obok obecnej miejscowości Legnickie Pole rozegrała się słynna bitwa z Mongołami (bitwa pod Legnicą). W 1248 r. miasto stało się stolicą Księstwa Legnickiego. Dzięki lokacji na prawie magdeburskim ok. 1264 r. u podnóża zamku zaczęło rozwijać się miasto. Za sprawą nieudanej ekspansjonistycznej polityki Bolesława III Rozrzutnego, w 1329 r. miasto stało się stolicą czeskiego lenna.
Dzięki usytuowaniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Niemiec, poprzez Wrocław i Kraków do Kijowa oraz z Wielkopolski na Południe nastąpił rozwój handlu i rzemiosła. W okresie średniowiecza czerpało też zyski z wydobycia złota w kopalni w Mikołajowicach. W lipcu 1454 r. miał miejsce bunt pospólstwa, który zapobiegł oddaniu Legnicy pod bezpośrednie władanie królów czeskich. W 1675 r. zmarł ostatni książę piastowski Jerzy Wilhelm, co sprawiło, że miasto dostało się pod bezpośrednie panowanie Habsburgów.
Po zdobyciu Śląska przez Prusy miasto, wraz z całym regionem stało się od 1740 r. częścią państwa pruskiego, a odrębność administracyjna księstwa uległa ostatecznej likwidacji. W okresie tym miasto stało się garnizonem, m.in. 7 Pułku Grenadierów im. Króla Wilhelma I.
Legnica w 1945 r., znalazła się na mocy postanowień konferencji poczdamskiej w granicach Polski. W maju tegoż roku gród doznał wielkich zniszczeń, których skutki nawet aktualnie odbijają się na krajobrazie miejskim. Dotychczasową ludność miasta wysiedlono do Niemiec. Dzięki dobrze zachowanym poniemieckim obiektom wojskowym w mieście ulokowano garnizony: Wojska Polskiego (istniejący w l. 1945-2007) oraz zajmujące znaczny obszar miasta dowództwo i koszary Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (stacjonującej w mieście w l. 1945-1993).
W latach 60 i 70 wyburzono pozostałości poniemieckich kamienic w rynku oraz w pobliżu zamku i wybudowano tam bloki mieszkalne, niszcząc zabytkowy układ urbanistyczny. Przy budowie hotelu Cuprum zburzono fragmenty średniowiecznych murów obronnych. Funkcję przemysłową ożywiło powstanie w latach 50. pierwszej w Polsce Huty Miedzi oraz odkrycie pod Lubinem nowych rud i utworzenie Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego.
Dziś w miejscu średniowiecznego miasta rozbudowywanego od początków istnienia Księstwa Legnickiego stoi zabudowa śródmieścia o estetyce charakterystycznej dla urbanistyki niewydolnych gospodarczo krajów socjalizmu. Dalszy rozwój przyniosła miastu decyzja o umieszczeniu w nim od 1975 r. stolicy województwa. Od początku lat 90. nastąpił rozwój szkolnictwa wyższego – do istniejącej od lat 60. filii Politechniki Wrocławskiej dołączyły Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa oraz uczelnie prywatne. Ostatnie lata przyniosły też dwa ważne wydarzenia dla wiernych kościoła rzymskokatolickiego – utworzenie Diecezji Legnickiej w 1992 r. oraz wizytę Jana Pawła II w 1997 r.
Dalszy rozwój to powstanie w 1997 roku Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Ulokowało się w niej ponad 30 dużych zakładów, dając pracę 5000 osób. Teren ścisłego centrum miasta, trawiony na przestrzeni wieków przez pożary, w latach 60. 70. XX w. został poddany częściowej zabudowie wielkopłytowej i obecnie nie jest architektonicznie jednolity. Na jego obszarze znajduj się zarówno obiekty pochodzące ze średniowiecza (Zamek Piastowski), Katedra, Kościół Mariacki, zabytkowe baszty pochodzące z części murów obronnych), renesansu (fragmenty Zamku, Kamienice Śledziowe tzw. "Śledziówki", Dom Pod Przepiórczym Koszem, Kamienica Scultetusa), baroku (Akademia Rycerska, Kościół św. Jana, dawny Kościół Maurycego, Kuria Opatów Lubiąskich, Stary Ratusz), jak i przykłady architektury neoklasycystycznej (budynek dawnego "Empiku" w Rynku), neobarokowej (zabudowania I LO, budynek banku na Placu Klasztornym), czy wreszcie obiekty współczesne, oraz starsza zabudowa - kamieniczna budowana do początku XX w. Bardziej jednolite są dzielnice przylegające do średniowiecznego centrum - w południowej, Tarninowie dominuje zabudowa eklektyczna z elementami modernizmu i secesji. W południowej części dzielnicy dominuje zabudowa kamieniczna.
Zabytki:
Zamek Piastowski –został wzniesiony z cegły na przełomie XII i XIII wieku przez księcia Henryka Brodatego. Powstał na miejscu istniejącego tu do końca X w. warownego grodu śląskiego plemienia Trzebowian. W jego skład wchodziły: palatium, dwie wieże - w późniejszym okresie nazwane imieniem św. Piotra (patrona Legnicy) oraz św. Jadwigi (żony Henryka Brodatego), wał drewniano-ziemny i częściowo ceglany mur obronny wzmocniony dostawioną do niego wieżą. Kompleks ten należał do najpotężniejszych na ziemiach polskich murowanych warowni. W latach 20-tych XIII w. przy palatium wzniesiona została dwunastoboczna kaplica, której relikty podziwiać można do dziś. Zamek oparł się najazdom Mongołów w 1241 roku. W wiekach następnych był rozbudowywany, modernizowany, przekształcił się w wygodną rezydencję książąt legnicko-brzeskich z rodu Piastów. Rozbudowany przez ks. Fryderyka II i Jerzego Rudolfa w XVI i XVII w. zyskał kształt czworoboku. Przy wschodnim skrzydle zamku zachował się renesansowy portal bramy wjazdowej, która od czasów ks. Fryderyka II służyła jako brama wjazdowa do zamku. Po śmierci księcia Jerzego Wilhelma, ostatniego ze śląskiej linii Piastów w 1675 roku zamek przeszedł w posiadanie cesarzy niemieckich. Zamek Piastowski Kolejna przebudowa nastąpiła po pożarze jaki miał miejsce w roku 1711. W 1764 roku król Fryderyk II nakazał rozebranie fortyfikacji zamkowych, a w 1796r. zasypano fosę. Po jednym z kolejnych pożarów w 1835 roku został odbudowany w stylu modnego wówczas neogotyku. W lutym 1945 roku po zajęciu Legnicy przez Armię Czerwoną zamek uległ pożarowi i zniszczeniu. Odbudowany w latach 1962-1969, przeznaczony został na użytek szkolnictwa.
Najcenniejsze elementy zamku to takie, które zachowały swą oryginalną formę. Są to m.in:
- renesansowy portal bramy wjazdowej ufundowany przez ks. legnickiego Fryderyka II.
- na dziedzińcu zabezpieczono relikty późnoromańskiej kaplicy św. Benedykta i Wawrzyńca zbudowanej z cegły na rzucie dwunasto boku z prostokątnym prezbiterium i półkolistą absydą.
Kaplica do roku 1621 stała w sąsiedztwie palatium, którego w latach 60-tych XX w. północną ścianę odkryto w trakcie badań architektoniczno-konserwatorskich. Liczyło 61,5 m długości, 16,5 m szerokości i 12 m wysokości, co stawiało go na czele budowli świeckich XIII-wiecznej Europy środkowej.
Zamek Piastowski - wieże św. Jadwigi i św. Piotra pierwotnie miały 20 m wysokości, a mury o grubości od 2,5 do 4,5 m. Miały one za zadanie ochronę zamku, a w ostateczności służyły jako ostateczny punkt obrony. W dolnych partiach wież znajdowało się więzienie zamkowe, natomiast w ich górnych partiach znajdowały się pomieszczenia gospodarcze. W czasach ks. Ludwika II (1385-1436) zostały przebudowane. Obie wieże zyskały ośmioboczne nadbudowy zwiększające ich wysokość ponad dwukrotnie. Dodatkowo wieża św. Piotra zyskała kamienny gzyms wspierający dekoracyjną balustradę, natomiast wieża św. Jadwigi wzbogaciła się o ganek z krenelażem. Wieża ta w XVI w. wzbogaciła się o jeszcze jeden element, o którym warto wspomnieć. Izbę zwaną "komnatą św. Jadwigi" wzbogaconą o bogate polichromie.
Kościół Ewangelicki Marii Panny jest jednym z najstarszych obiektów sakralnych w Legnicy. Około 1170 r. Bolesław Wysoki nieopodal zamku wybudował niewielki jednonawowy kościół. W roku 1192 w miejsce starego, najprawdopodobniej drewnianego wzniesiono nową budowlę z piaskowca. Zbudowano ją w stylu romańskim, a znajdowała się w północno-zachodniej części obecnej budowli. Był on kościołem jednonawowym, zakończonym od wschodu krótkim prezbiterium z półkolistą apsydą. Pierwsza udokumentowana wzmianka o istnieniu kościoła pochodzi z dokumentu klasztoru lubiąskiego z roku 1195, w którym wymienia się targ obok kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Legnicy. Według "Kroniki" Jana Długosza miał w nim wysłuchać nabożeństwa książę Henryk Pobożny przed bitwą z Mongołami (9 IV 1241 roku).
25 maja 1338 r. podczas pożaru miasta kościół doszczętnie spłonął. Odbudowano go w latach 1362-1386 na mocy decyzji podjętej przez Radę Miejską Legnicy. Około 1417 roku wybudowano kaplicę ufundowaną przez cech sukienników. Po raz kolejny kościół został zniszczony w kolejnym pożarze miasta w roku 1438. Podczas rozbudowy w latach 1450-1468 dobudowano chór i podwyższono nawę środkową. 11 marca 1822 uderzenie pioruna powoduje kolejny pożar kościoła. W latach 1824-1829 świątynię odbudowano w stylu neogotyckim. Zbudowano dwie jednakowe wieże, dobudowano nawy, przekształcono kościół w budynek halowy. Przejeżdżając przez Legnicę 29 sierpnia 1890 r. Stanisław Wyspiański, wówczas jeszcze student zwiedzając miasto odwiedził także kościół Mariacki. Kolejna przebudowa świątyni miała miejsce w latach 1903-1908.
18 października 1903 roku rozpoczęto przebudowę, 31 maja 1906 r. nastąpiło poświęcenie kościoła, a 9 czerwca 1908 r. kościół Marii Panny został przekazany Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w obecności cesarza Wilhelma II. W tym czasie zlikwidowano wewnętrzne empory, odnowiono zakrystię, w okna wstawiono nowe witraże, a wnętrze kościoła pomalowano w geometryczne wzory "mauretańskie".
Zasadniczy korpus obecnego kościoła wzniesiono z cegły w latach 1362-86, a obecny neogotycki kształt budowli, wież, halowe wnętrze pochodzi z okresu odbudowy w latach 1824-1828.
Wewnątrz kościoła zachowanych zostało wiele zabytkowych elementów i detali architektonicznych. Na szczególną uwagę zasługują malowane kwatery z gotyckiego ołtarza, barokowe rzeźby biblijnych postaci Mojżesza i Arona dłuta rzeźbiarza legnickiego z XVIII wieku Krystiana Grunewalda. Z tego okresu pochodzi również prospekt organowy i zdobiące go malowidła i rzeźby. Kościół NMP od czasów reformacji pozostaje w posiadaniu ewangelików.
-Katedra p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła- po raz pierwszy wzmiankowana była w dokumencie z 1208 roku. W obecnym kształcie kościół został wzniesiony w latach 1333-1380. Jego budowę nadzorowali: mistrz Konrad - budowniczy krakowski, który w latach 1378-1390 budował sklepienia kościoła, mistrz Wilanda oraz mistrz Claus. Ok. roku 1341 kościół konsekrował biskup wrocławski - Nanker. W XV w. rozbudowano kościół otaczając korpus świątyni dziewięcioma kaplicami (Strzelecka, Szewska, Książęca, Rzeźnicza), należącymi do bractw, cechów oraz zamożnych rodów patrycjuszowskich. W latach 1892-1894 przeprowadzono gruntowną przebudowę kościoła w stylu modnego wówczas neogotyku, połączoną z całkowitym przelicowaniem elewacji. W związku z decyzją papieża Jana Pawła II o zmianach w podziale administracyjnym Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w marcu 1992 roku kościół podniesiony został do godności katedry diecezji legnickiej. Budowla kościoła bogata jest w zabytkowe elementy wyposażenia oraz detale architektoniczne.
Na szczególną uwagę zasługują:
* kamienne rzeźby w portalach nad wejściami do kościoła przedstawiające Najświętszą Maryję Pannę z Dzieciątkiem oraz Pokłon Trzech Króli,
* brązowa chrzcielnica z kompozycją rzeźbiarską, 12 scen z życia Chrystusa, której wykonanie datowane jest na początek XIII wieku,
* 5 kamiennych posągów gotyckich przedstawiających apostołów,
* płyta nagrobna z rzeźbami figuralnymi pary książęcej Ludwika II (zm. 1436) i jego żony Elżbiety Brandenburskiej (zm. 1449),
* renesansowa kamienna ambona pochodząca z lat 1586-88, zdobiona posągami Dawida, Arona i Mojżesza oraz bogatą ornamentyką
* barokowy prospekt organowy,
* liczne epitafia wywodzące swój schemat z tradycji renesansowych,
* barokowy ołtarz dzieła legnickiego rzeźbiarza Krystiana Grunewalda, ukończony w 1769 r.
Kamieniczki "Śledziowe"- Pierwsza wzmianka o kamieniczkach pochodzi z 1574 r. Ich nazwa najprawdopodobniej wzięła się od kramów rybnych, na miejscu których zostały wzniesione. "Śledziówki" to zespół ośmiu trzy kondygnacyjnych kamieniczek, położonych w centralnej części Rynku od strony tzw. Dużego Rynku. Część kamieniczek (od nr 24 do 27) posiada szczyty renesansowe, a reszta (od nr 28 do 31) klasycystyczne. Elewacje dwóch kamieniczek (nr 26 i 27) na początku XVII w. ozdobione zostały dekoracją sgraffitową.
W 1934 roku ponownie wydobyto je spod pokrywającego je tynku. Dekoracje przedstawiają motywy roślinne oraz architektoniczne. Dodatkowo na jednej z kamieniczek przedstawiono herby księstw legnickiego i brzeskiego, a na sąsiedniej trzy kartusze herbowe. Przeprowadzone na początku lat sześćdziesiątych prace restauratorskie pozwoliły na odsłonięcie zabudowanych w XIX w. podcieni oraz adaptację wnętrz gdzie obecnie swoją siedzibę mają różne instytucje oraz firmy.
Fontanna "Syreny"- Barokowe fontanny przedstawiające mityczne postacie Syreny i Neptuna stoją w miejscach dawnych ujęć wodnych. W południowej części rynku w 1731 r. wniesiona została Fontanna Neptuna. Po przeciwległej (północnej) stronie rynku w miejscu średniowiecznej studni, o której źródła wspominały już w 1412 r. wzniesiono fontannę Syreny.
-Nowy Ratusz - Dynamiczny rozwój Legnicy za rządów nadburmistrza Ottomara Oertla (1872-1912) przyczynił się do gwałtownego wzrostu zatrudnienia urzędników, przez co budynek Starego Ratusza nie mógł dłużej pełnić swojej roli. Miasto potrzebowało nowy, większy Ratusz. Ponieważ w Rynku nie było możliwości budowy gmachu odpowiadającego wymaganiom, które miał spełniać postanowiono wybudować Nowy Ratusz tuż poza Rynkiem, na południe od kościoła Piotra i Pawła. Projekt Nowego Ratusza opracował Lothar Schonfeld w 1901 r. a prace rozpoczęto rok później. Wówczas też Schonfelda na stanowisku zastąpił przybyły rok wcześniej do Legnicy Paul Oehlmann. Pierwotnie plany zakładały wzniesienie czteroskrzydłowego zespołu w wewnętrznymi dziedzińcami. Nad całością miała górować strzelista wieża. Nowy Ratusz Niestety podobnie jak przy budowie Starego Ratusza tak i w tym przypadku na przeszkodzie realizacji wszystkich założeń stanął brak funduszy, dlatego też w roku 1903 oddano w stanie surowym tylko dwa z czterech planowanych skrzydeł, bez wieży. Budynek w takiej formie funkcjonuje do dziś. 8 kwietnia 1905 r. nastąpiło uroczyste otwarcie gmachu. Nowy Ratusz Tego dnia odbyło się ostatnie rajców w Starym Ratuszu, który po 164 latach przestał pełnić swoją rolę. Nowy gmach był nowocześnie wyposażony. Posiadał centralne ogrzewanie, oświetlenie gazowe, a niektóre pomieszczenia również oświetlenie elektryczne. Neorenesansowa budowla z elementami barokowymi posiadała również bogatą dekorację elewacji, zwłaszcza od strony ul. Witelona, św. Piotra oraz pl. Słowiańskiego.
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela- jest jednym z najznakomitszych zabytków okresu baroku nie tylko na Śląsku, ale również w Polsce. Najwcześniejsze wzmianki o budowie pochodzą z 1294r. Być może postawiono go na miejscu wcześniejszej świątyni założonej przez Kazimierza Odnowiciela, a zniszczonej w czasie najazdu tatarów. Fundatorem kościoła był książę Henryk V Brzuchacz. Pierwotnie była to niewielka, ceglana świątynia, przylegająca do drewnianych zabudowań klasztornych. Kościół był wielokrotnie rozbudowywany m.in. w połowie XIV w. przez księcia Wacława I. W 1522r. kościół stał się własnością protestantów, a od roku 1548 zaczął pełnić rolę książęcej nekropolii. Przeniesiono tu epitafia i szczątki rodziny książęcej. Świątynia stała się miejscem pochówku legnickich Piastów. Kiedy w 1566 roku ostatni Piastowie przyjęli Kalwinizm kościół zaczął służyć temu wyznaniu. Po śmierci 15-letniego księcia Jerzego Wilhelma (zm. 1675r.), który był ostatnim Piastem jego matka - Księżna Ludwika przebudowała w latach 1677-1679 prezbiterium kościoła na mauzoleum Piastów. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela W czasie kontrreformacji cesarz Leopold I przekazał kościół (1698) oo. Jezuitom, nakazując im opiekę nad mauzoleum. Kościół w dzisiejszym kształcie powstawał w latach 1714-1727, na miejscu starej świątyni, którą po zawaleniu się nawy postanowiono gruntownie przebudować, pozostawiając część prezbiterialną adaptowaną na Mauzoleum Piastów. Błędy w sztuce budowlanej spowodowały, że w roku 1744 zawaliło się sklepienie, a kościół po kasacie zakonu Jezuitów zaczął mocno podupadać. Dopiero w 1801 roku kiedy król Fryderyk Wilhelm III przekazał kościół parafii katolickiej rozpoczęto jego remont zakończony w 1804 r. Z wojennej zawieruchy kościół wyszedł praktycznie bez szwanku jednak 8 marca 1966 roku w przyległym klasztorze wybuchł pożar, który zniszczył hełm południowo-zachodniej wieży. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przeprowadzono remont kościoła, m.in. naprawiono dach, pokrywając go miedzianą blachą, odbudowano hełm wieży, zakupiono nowe dzwony.
Lapidarium- Naprzeciwko kościoła św. Jana opodal Kurii Opatów Śląskich znajduje się lapidarium. Jest to miejsce, w którym prezentowane są relikty zabytkowej architektury oraz rzeźb, jakie pozostały po starej zabudowie Legnicy.
Dzięki zgromadzeniu ich w jednym miejscu można ukazać jak wyglądała Legnica, której już dziś nie ma. Idea lapidariów jest dość stara. Pierwsze powstawały na wolnym powietrzu lub pomieszczeniach jeszcze w epoce renesansu.
Filip - Pomnik Satyrykonu, zlokalizowany przy ulicy Najświętszej Marii Panny
Ulica NMP
