Nosicz – tatrzański tragarz, słowacki sherpa, człowiek z żelaza
Wędrując po górskich szlakach zazwyczaj mamy na swoich barkach plecak z podstawowym wyposażeniem i prowiantem ważącym kilka kilogramów. Bywa że jest to bagaż na kilkudniową wędrówkę i wówczas jego waga wzrasta do 20 a bywa że i 30 kg gdy niesiemy ze sobą nie tylko odzież i prowiant ale także namiot i cały zestaw campingowy. Wędrówka z takim bagażem daje się we znaki głównie przy podejściach na wierzchołki gór, choć i przy zejściu wiele osób narzeka że kolana mocno to odczuwają.Co kilka kilometrów z wielką ulgą przystajemy zrzucając ciężar mając nadzieję że z każdym łykiem wody, na plecach będzie nieco lżej.
Takie narzekanie zaczyna się już przy podejściu na Giewont, niosąc niewielki plecak z napojami. Porównajcie sobie teraz Wasz ciężar z tym jaki codziennie wynoszą tragarze do schronisk, pokonując wiele kilometrów szlaków, niosąc ogromne ciężary na własnych barkach. Przykładowo aby nosicz dostarczył 70 kg towarów z Hrebienoka do Chaty Teryho, musi na odcinku 6,5 km pokonać 880 m przewyższenia. Niewiele mniej do pokonania mają nosicze transportując np beczkę piwa z 3 zgrzewkami napojów do Chaty pod Rysami. To są średnie wartości ciężarów jakie Ci ludzie z żelaza każdego dnia dostarczają do schronisk. Rekordzistą wszechczasów jest Laco Kulanga, chatar Schroniska Łomnickiego (Skalnatá chata), który wniósł jednorazowo ładunek 207 kilogramów!
W 2018 r. zawód nosicza wpisano na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego Słowacji.
Schroniska słowackie cechuje to, że są one położone w wysokich partiach gór, teren jest tam trudno dostępny dla jakichkolwiek pojazdów, całe zaopatrzenie bez względu na porę roku wnoszą więc wspomniani tragarze. Do tych schronisk całe zaopatrzenie dostarczane jest na plecach tragarzy:
Schronisko pod Rysami 2250 m n.p.m. (Chata pod Rysmi),
Schronisko Téryego 2015 m n.p.m. (Téryho chata),
Schronisko Zbójnickie 1960 m n.p.m. (Zbojnícka chata),
Schronisko Zamkovskiego 1475 m n.p.m. (Zamkovského chata).
Nosicze donoszą również towar do Schroniska Štefánika w Niżnych Tatrach.
W Chacie Rainera na Polanie Staroleśniej znajduje się mini-muzeum poświęcone nosiczom. Obiekt znajduje sięprzy szlaku prowadzącycm z Hrebienoka do m.in. Chaty Teryho.
Rekordowy ciężar, jaki udało się wnieść za jednym razem, to 207 kg do Schroniska Zamkovskiego – dokonał tego Laco Kulanga, chatar Schroniska Łomnickiego (Skalnatá chata). Natomiast najcięższy ładunek wniesiony do najwyżej położonego tatrzańskiego schroniska, Chaty pod Rysami, ważył 125 kg. Organizowane są zawody tragarzy Šerpa Rallye, w których zawodnicy muszą pokonać trasę z 60-kilogramowym ładunkiem w jak najkrótszym czasie. Jedna z tras zawodów wiedzie ze Schroniska nad Popradzkim Stawem (1500 m n.p.m.) do Schroniska pod Rysami.
Również turyści mogą pomóc wnosić ładunki do schronisk. Przy niektórych węzłach szlaków turystycznych (np. przy schronisku nad Popradzkim Stawem) znajdują się specjalnie przygotowane nosidła z zapakowanym towarem. W zamian za wyniesienie ładunku (z reguły jest on dużo lżejszy niż ten noszony przez nosiczów) otrzymują oni w docelowym schronisku np. herbatę i uznanie innych turystów.
Nosicz czy też tatrzański tragarz, to zawód charakterystyczny dla słowackiej części Tatr. To osoba, która dostarcza do schronisk górskich wszystko, co jest potrzebne do funkcjonowania tych schronisk bez względu na porę roku. Ładunki jakie dźwigają tragarze ważą ok. 60–80 kg, W drodze powrotnej ze schronisk znoszą śmieci, butle czy też zepsuty sprzęt wymagający naprawy czy wymiany..
Zawód nosiczy został zapoczątkowany w XIX wieku, kiedy zaczęto budować pierwsze schroniska. Także pierwsi turyści wyrażali życzenie, aby ich bagaże nosili przewodnicy bądź inne osoby, które znajdowały się z nimi na szlaku. Wielu nosiczów było potrzebnych także przy budowach schronisk. Wynosili oni materiały budowlane, ważące średnio 50-60 kg a jak wiadomo, na budowę domu potrzeba wielu ton wszelkich materiałów. W latach 30. XX wieku tragarze byli także potrzebni do budowy kolejki linowej na Łomnicę. Kolejne pokolenie nosiczów pochodziło przeważnie spoza terenu Tatr.
Zdarzały się także wypadki nosiczów a najbardziej znany jest wypadek Juraja Petransky’ego, który zginął w lawinie 2 marca 2000 r. podczas dostawy towarów do Chaty Tery’ego. Aby uczcić jego pamięć, organizowany jest corocznie „Memoriał Juraja Petranskiego”.
Legendarny nosicz Laco Kulanga (ur.1949) od ponad trzech dekad dostarczał towary do chat w tatrzańskich dolinach. Na jego koncie są także wyjątkowe rekordy, gdzie np do Chty Téry'ego wszedł z towarem ważącym 151 kg, do Chaty Zbojnickiej 139 kg, do Skalnatej Chaty 176 kg, a absolutny rekord ustanowił wnosząc do Chaty Zamkovského aż 207,5 kg ! z 1993 r. . Szacuje się że podczas swojej pracy nosicza, wyniósł na plecach do różnych schronisk ponad 1000 ton towarów. Można go było spotkać w Skalnatej Chacie nad Skalnatym plesom (szlak w drodze na Łomnicki Szczyt).
Urodził się w Ostrawie. Pracował jako górnik, operator dźwigu, a później jako zawodowy tragarz. Był również alpejskim przewoźnikiem tzw. nosiczem. Z mocno załadowanym plecakiem zdobywał kolejne szczyty w słowackich Tatrach. Po raz pierwszy z załadowanym plecakiem wyszedł w góry w wieku 19 lat w 1968 roku.
Rekordowy ładunek, z którym wspinał się Laco Kulanga, ważył aż 207,5 kg. W 2004 roku, kiedy obchodził swoje 55. urodziny, załadował na swoje plecy aż 155 kg. - Noszę to dla siebie, a nie dla ciężarów. Mam przebadane stawy - mówił w jednym z wywiadów.
Od 1985 r. organizowane zawody tatrzańskich nosiczów. Rajd Szerpy odbywa się regularnie jesienią w Tatrach Wysokich i Niskich. Zadanie polega na jak najszybszym dotarciu do schroniska z obciążeniem 60 kg. Od roku 1994 roku w rajdzie biorą udział też kobiety, które wynoszą 20 kg. Zawody organizowane są na trasie Popradzki Staw – Schronisko pod Rysami a także do Chaty Tery’ego, Zbójnickiej Chaty i Chaty pod Soliskiem. Zmagania nosiczy były także kilkukrotnie organizowane w Niskich Tatrach na trasie do Štefánikowej Chaty pod Dumbierem. Aby przybliżyć specyfikę pracy tragarza, zawody kilkukrotnie zorganizowano także w Alpach Austriackich i Włoskich. Zawody to nie tylko rywalizacja i sprawdzenie osiągnięć nosiczów, a przy okazji tragarze dostarczają w ten sposób zaopatrzenie do schronisk przed sezonem zimowym lub budulec, jak to było w przypadku odbudowy Zbójnickiej Chaty. Rajd Szerpy przyciąga wielu chętnych i cieszy się dużym powodzeniem w środowisku, w ciągu 30 lat wzięło w nim udział ponad 1000 mężczyzn i ponad 300 kobiet. To taka wersja Runmagedonu dla prawdziwych twardzieli.
Kolejnymi zmaganiami jest Nosičská 100 czyli Memoriał Juraja Petranskiego. To wydarzenie organizowane jest od 2002 r. dla upamiętnia nosicza Juraja Petransky’ego, który zginął w lawinie 2 marca 2000 r. podchodząc do Chaty Tery’ego. Zadaniem tragarzy jest przeniesienie 100 kg ładunku z Hrebienoka (1285 m) do Schroniska Zamkowskiego (1475 m). Trasa ma długość prawie 3 km i 200 metrów przewyższenia.
Najstarszy zachowany w Tatrach schron turystyczny – to Rainerowa Chatka (słow. Rainerova chata, Rainerka 1301 m). Jest to jednoizbowy kamienny budynek, wybudował go w 1863 r. Ján Juraj Rainer dla turystów zwiedzających Wodospady Zimnej Wody. Obecnie jest tu bufet, sklep z pamiątkami i muzeum nosiczów (tragarzy tatrzańskich)
Schronisko pod Rysami - Chata pod Rysmi. Kilka lat temu zmodernozowane. Schronisko jest otwarte tylko w sezonie letnim (16.6. – 31.10.)
Jest także Polski akcent wśród rekordzistów wnoszących ciężary do schronisk. W Chacie pod Rysami w sezonie od 16 czerwca do końca października czyli w okresie dostępności szlaków powyżej schronisk w Tatrach Słowackich, pracuje Jakub Kaczmarczyk. Jak sam wyjaśniał, w ramach swojej pracy w schronisku, wraz z innymi kolegami także dostarczają towar do najwyżej położonego schroniska w całych Tatrach. Jego rekordowy ładunek dostarczony do schroniska to 125 kg. Jakub Kaczmarczyk ma na swoim koncie także inny swoisty rekord, a jest to trzykrotne wejście w ciągu jednej doby z polanki nad Popradzkim Stawem do Chaty pod Rysami z ładunkiem 100 kg.
Idąc w góry warto się zatem zastanowić, jak nasze śmieci podrzucane i zostawiane przed schroniskami trafiają w doliny. Zamawiając w schronisku jedzenie czy napoje warto zastanowić się jak one tutaj dotarły. W przypadku schronisk wymienionych powyżej, każda butelka, batonik czy kotlet, został wniesiony na plecach kilku twardzieli jacy od lat zaopatrują słowackie schroniska.
