Pocysterski Zespół Klasztorno-Pałacowy w Rudach
Romańsko–gotyckie opactwo to jeden z wielu zabytków na Śląsku, jakie warto zwiedzić przy okazji poznawania tego regionu Polski. Zdecydowana większość osób koncentruje się na podziemiach czy zamkach w centralnej części Śląska, tymczasem przy granicy z Czechami także mamy wiele do zobaczenia. Szczególnie bogaty w atrakcje turystyczne jest rejon Raciborza.
Początki zakonu cystersów sięgają roku 1098, kiedy to opat Robert de Molesmens opuścił macierzysty klasztor benedyktynów, w Molesmens i założył w Dijon w Burgundii nowy zakon nawiązujący do pierwotnej, surowej reguły św. Benedykta. Zakon zdobył szybko popularność nie tylko we Francji, ale też i w innych częściach Europy, docierając około 1140 roku do Jędrzejowa. Stamtąd też, w połowie XIII wieku, sprowadzono pierwszych zakonników do Rud. Opactwo, choć położone w granicach diecezji wrocławskiej, powstało jako filia małopolskiego Jędrzejowa. Za fundatora uchodzi książe Władysław III.
Zespół klasztorno-pałacowy w Rudach składa się z kościoła będącego trójnawową bazyliką, czworoboku średniowiecznego klasztoru pocysterskiego oraz później dobudowanych skrzydeł barokowej rezydencji pałacowej. Część kościelna została odrestaurowana w latach 1994-1996. Natomiast część klasztorno-pałacowa, będąca własnością Skarbu Państwa od okresu powojennego stopniowo popadała w ruinę. W dniu 15 sierpnia 1998 roku została przekazana na własność diecezji gliwickiej. Od tej pory prowadzi się tam stopniowe prace mające na celu rehabilitację i adaptację kompleksu na potrzeby nowych funkcji użytkowych, które obiekt ma spełniać. Na dawną część klasztorną składają się skrzydła w formie czworoboku przyległego do kościoła z wewnętrznym dziedzińcem i krużgankami tworzącymi wirydarz. Zabudowania te są dwukondygnacyjne, w części zachodniej i północnej podpiwniczone. Natomiast na część dawnej rezydencji pałacowej składają się skrzydła północno-zachodnie i północno-wschodnie. Tworzą one zewnętrzny dziedziniec , częściowo otwarty od strony północnej, z którego prowadzą wejścia do poszczególnych części obiektu. W otwarciu pomiędzy tymi skrzydłami usytuowany jest wjazd na dziedziniec oraz dwa trasy zewnętrzne, z których rozciąga się widok na przyległy parkowy staw.
Skrzydło zachodnie przechodzi w skrzydło północne, na połączeniu których znajduje się wieża narożna. Od strony dziedzińca do ściany wschodniej skrzydła zachodniego dobudowana została klatka schodowa. Zabudowania te są trójkondygnacyjne. Poprzez skrzydło zachodnie prowadzi przejazd, stanowiący kolejny wjazd na dziedziniec, tym razem od strony ul. Cysterskiej. Natomiast skrzydło wschodnie jest dwukondygnacyjne, w części północnej podpiwniczone. Od strony wschodniej znajduje się wyjście z budynku na teren ogrodu poprzez taras. Skrzydło wschodnie przechodzi w trójkondygnacyjne skrzydło północno-wschodnie, na połączeniu których znajduję się wieża, pełniąca dawniej funkcję komunikacji pionowej. Mimo iż zabudowania zespołu klasztorno-pałacowego mają różną ilość kondygnacji, ściany zewnętrzne sięgają jednakowej wysokości, kończąc się wspólnym gzymsem. Osiągnięto to poprzez zróżnicowanie poziomów posadowienia jak również różną wysokość kondygnacji w poszczególnych skrzydłach. Elewacje obiektu mają wystrój barokowy, choć są bardzo zniszczone i w większości pozbawione tynków. Zachowały się jedynie ich nieliczne fragmenty z szczątkami barokowych zdobień.
Zwiedzanie:
Tak ukształtowany kompleks przetrwał bez większych zmian do sekularyzacji w roku 1810. Po jego przejęciu przez landgrafa Wiktora Amadeusza von Hessen-Rheinfels-Rothenburg wykonano zapewne drobne prace adaptacyjne. Poważne przebudowa nastąpiła dopiero po połowie stulecia według projektów przygotowanych przez Carla Lüdecke w roku 1859. Osiadły we Wrocławiu Lüdecke należał wówczas do grona szczególnie aktywnych i uznanych na Śląsku architektów. Zmiany w zastanej tkance budowlanej dotyczyły przede wszystkim wyposażenia obiektu w sanitariaty i rozbudowy ciągów komunikacyjnych. Przez rozbiórkę parterowego łącznika między skrzydłami dawnego pałacu opackiego, otwarto dziedziniec w stronę stawów i parku. Dobudowano także szereg ryzalitów, mieszczących klatki schodowe oraz narożną półcylindryczną basztę we wschodnim skrzydle dawnej prałatury, stanowiącą odpowiednik podobnego elementu skrzydła zachodniego. Zaaranżowano również szereg wnętrz o reprezentacyjnym charakterze likwidując wcześniejsze podziały. W elewacjach pojawił się neogotycki detal, w tym schodkowe szczyty, ożywiające sylwetę budowli. Usunięto je w ramach rebarokizacji założenia w latach trzydziestych XX w.
Zabytkowe obiekty sakralne w Polsce
