Wyjątkowa księga na Zamku w Olsztynie.
Księga była prezentowana na wystawie jubileuszowej „Copernici tempus et studium. Czas i praca Kopernika”.
Po raz pierwszy szerokiej publiczności pokazane zostały inkunabuły z księgozbioru Mikołaja Kopernika, a pośród innych ksiąg ta jedyna, wyjątkowa - Traktaty Medyczne. Dwa współ oprawne Traktaty Medyczne wydane w Padwie i Bolonii, będące częścią prywatnej biblioteki Mikołaja Kopernika, przechowywane w Bibliotece Muzeum Warmii i Mazur, mieszczącym się na Zamku Kapituły Warmińskiej w Olsztynie.
"Kopernik była kobietą"! - nie, Kopernik nie był kobietą i formalnie nie był także astronomem gdyż astronomia była jego hobby.
Mikołaj Kopernik był astronomem i choć głównie z tej dziedziny jest znany na całym świecie, to jednak formalnie nim nie był. Astronomia była jego hobby to właśnie hobby przyniosło uczonemu światową sławę. Kopernik to matematyk, prawnik, ekonomista, filozof, teolog, tłumacz greki, lekarz, alchemik, kartograf, administrator dóbr kapitulnych oraz obrońca zamku olsztyńskiego podczas wojny 1520-1522. Takie oblicza wybitnego uczonego odnaleźć można w literaturze biograficznej i licznych realizacjach artystycznych, poświęconych mu na przestrzeni dziejów. Do tego z całą pewnością dołożyć można to, że Mikołaj Kopernik był także podróżnikiem, bo podróże jakie odbywał ponad 5 wieków temu do łatwych nie należały. Rzym, Padwa, Werona, Ferrara gdzie studiował, czy choćby przemieszczanie się pomiędzy Lidzbarkiem Warmińskim, Toruniem, Gdańskiem i Krakowem do łatwych nie należały. Wówczas nie kursowały pociągi dalekobieżne, ba, nie było żadnych pociągów czy samolotów. Wszystkie podróże odbywały się konno a pokonanie 2 tys kilometrów w jedną stronę było nie lada wyzwaniem.
W roku tak szczególnym, 21 marca 2023 r. w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie została otwarta jubileuszowa wystawa czasowa, pt. „Copernici tempus et studium. Czas i praca Kopernika”.
W ten sposób Muzeum uczciło nie tylko przypadającą w 2023 r. okrągłą, 550. rocznicę urodzin wielkiego astronoma, ale i 480. rocznicę jego śmierci oraz 500. rocznicę rozpoczęcia pracy jako generalny administrator diecezji warmińskiej.
Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie
Zamek Kapituły Warmińskiej
Myślą przewodnią wystawy jest refleksja nad czasem i pracą, a jej namacalnym wymiarem jest wykonana przez Mikołaja Kopernika tablica astronomiczna na ścianie w krużganku. Ta najsłynniejsza pamiątka po wielkim mieszkańcu olsztyńskiego zamku wprowadza zwiedzających na gotyckie sale, niegdyś użytkowane przez Mikołaja Kopernika. Prezentujemy na nich zegary słoneczne i mechaniczne, kalendarze, a także dzieła sztuki ukazujące sposoby spędzania czasu na pracy i zabawie. Szczególnie ważne są tu czynności intelektualne. Podkreślamy to przez użycie łacińskiego słowa studium oznaczającego pracę wykonywaną z pasją, zaangażowaniem, troską. Na wystawie ilustrują ją inkunabuły z księgozbioru Kopernika, a także nowożytne utensylia aptekarskie, naczynia liturgiczne, starodruki oraz monety używane w Prusach w czasach wielkiego astronoma.
Na ekspozycji zaprezentowane zostało ok. 140 obiektów pochodzących nie tylko ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, ale także muzealia wypożyczone z Muzeum Sztuki Dekoracyjnej w Pradze, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Muzeum Farmacji Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz Biblioteki Seminarium Duchownego Metropolii Warmińskiej „Hosianum”.
Wystawa będzie prezentowana na salach gotyckich olsztyńskiego zamku od 21 marca do końca września.
Dlaczego ta księga jest tak wyjątkowa ? O tym opowiedziała Kustosz Biblioteki Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie Pani Alicja Łuczyńska.
Dwa współ oprawne Traktaty Medyczne wydane w Padwie i Bolonii, będące częścią prywatnej biblioteki Mikołaja Kopernika. Oprawione są w skórę koźlęcą usztywnione wewnątrz deską, stąd też możemy mówić że czytamy od deski do deski. Zdobienia na okładce to tzw. ślepe tłoczenia, gdzie część z nich jest złocone. U góry widziane napisy to tytuły i autorzy obu woluminów. Pierwszy jest to Brewiarz Praktyki Medycznej autorstwa Arnolda de Villanova* z 1485 roku, a drugi autorstwa Savonaroli** z 1487 roku i jest to Dekret o Gorączkach.
Księga była własnością Mikołaja Kopernika o czym świadczą zapisy proweniencyjne, mówiące o tym kim byli kolejni właściciele tej księgi. Kopernik był trzecim właścicielem a widniejących napis mówi że po jego śmierci, przekazuje niniejszą księgę w spadku dla kanonika warmińskiego Fabiano Emmericha. Dzięki temu nie została ona wywieziona do Szwecji a przetrwała do dzisiaj w Polsce.
Pierwsi dwaj właściciele pochodzili z Gdańska, skąd Kopernik przywiózł księgę do swoich prywatnych zbiorów.
Pierwszy właściciel to Szymon Molner który z kolei przekazał księgę dla Stefano Falcone. Zapewne to oni zajęli się oprawą księgi. Oba traktaty poddano współ oprawie także z uwagi na oszczędność. Oprawa a zwłaszcza złocona w tamtych czasach była bardzo droga.
Księgę już oprawioną Mikołaj Kopernik dostał od swojej kuzynki Korduli mieszkającej w Gdańsku, będącej jedną z pierwszych bibliofilek a jej księgozbiór jest do dzisiaj przechowywany właśnie w Gdańsku. Kopernik natomiast był opiekunem prawnym jej dzieci.
Kopernik był lekarzem Kapituły Warmińskiej i wiele wskazuje na to, że korzystał z zapisów zawartych w księdze o czym świadczą jego odręczne zapiski na kartach od piątej do trzynastej. Poddawał także w wątpliwości istniejące zapisy, albo oznaczał sobie fragmenty które chciał szczególnie zapamiętać.
Księga już wówczas miała dużą wartość o czym świadczą adnotacje o poszczególnych właścicielach inkunabułu. Ostatnim znanym właścicielem którego pieczęć widnieje w księdze była Biblioteka Liceum Kozianum w Braniewie. Jest to ostatni znany właściciel do zakończenia II Wojny Światowej.
Po wojnie wolumin był uważany za zaginiony, choć występował w literaturze to jednak przez zawieruchę wojenną był uważany za zaginiony.
Rosyjski żołnierz na zgliszczach Liceum Kozianum znalazł księgę i zaczął z niej wyrywać kartki, co widać w prezentowanym egzemplarzu. Człowiek nie umiejący czytać i nie wiedząc co trzyma w ręku, zaczął z papieru zwijać skręty.
Po pewnych perypetiach i splotowi wydarzeń, księga od żołnierza została wykupiona przez kolekcjonera - urzędnika mieszkającego w Braniewie. Żołnierz w zamian otrzymał butelkę wódki i gazetę, by miał nadal z czego robić skręty.
W Olsztynie mieszkał Dr Flis który był m.in. doktorem medycyny i zapalonym historykiem, zajmując się także historią medycyny i życiem Kopernika. Pan Flis dowiedział się o tym i po kontakcie z nowym posiadaczem woluminu miał dostęp do zawartości księgi.Po sprawdzeniu okazało się że jest to zaginiony inkunabuł. Obaj panowie wymieniali się spostrzeżeniami i ciekawostkami na jakie natrafiali badając księgę.
W 1972 roku księga została odkupiona przez Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Tak więc po zatoczeniu koła, księga z prywatnej biblioteki Mikołaja Kopernika liczącej ok 10-150 woluminów, po kilku wiekach przechowywania w Kozianum w Braniewie, przygodach w ręku żołnierza a następnie kolekcjonera, osiadła w Bibliotece Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Po podaniu konserwacji w latach 90-tych księga jest przechowywana w skarbcu z zachowaniem odpowiednich warunków: temperatury, wilgotności i zaciemnieniu. Po ponad 30 latach od konserwacji, zostanie po raz pierwszy wystawiona czasowo na widok publiczny. To jedyna okazja by zobaczyć tę księgę na żywo, na zamku w którym znajduje się także wyjątkowa tablica. Jest to tablica astronomiczna służąca do przedstawienia pozornego ruchu słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej.
Wystawa zostanie otwarta właśnie 21 marca w czasie równonocy wiosennej.
Inkunabuły są to wszystkie druki wydane do 1501 roku. Wszystko wydane po tym roku to już są starodruki.
* Arnold de Villanova, znany też jako Arnau de Vilanova, Arnaldus de Villanova, Arnold z Villanova, Arnaud de Villeneuve (ur. ok. 1235 w Walencji, zm. 1311–1313) – kataloński scholastyk, lekarz, templariusz, alchemik. Osobisty lekarz króla Aragonii Jakuba II, profesor i rektor uniwersytetu w Montpellier. Autor wielu traktatów alchemicznych i medycznych.
Poszukiwał kamienia filozoficznego (łac. lapis philosophorum), o którym tak pisał: Tu wznosi się marny kamień, lichej też jest ceny; Głupcom niepotrzebny – Miłują go bardziej mędrcy.
** Giovanni Michele Savonarola - XV-wieczny padewski lekarz, filozof i humanista z pasją. Prywatny medyk markiza Ferrary Mikołaja III z rodu d’Este, oraz jego synów i następców - Leonella i Borso. Wykładowca medycyny na uniwersytecie w Padwie i Ferrarze. Autor wielu cennych prac z zakresu medycyny i filozofii.
Jego dzieła znajdowały się w kanonie lektur uznawanych za podstawowe w edukacji lekarzy. Jednym z nich było kompendium Kanony o stanach gorączkowych, które posiadał w swej prywatnej kolekcji Mikołaj Kopernik. Jest to jedna z nielicznych kopernikańskich ksiąg medycznych, która uniknęła „szwedzkiej niewoli” i obecnie znajduje
opracowanie &foto Albin Marciniak
