Mur berliński (niem. Berliner Mauer) – system umocnień długości ok. 156 km (betonowy mur, okopy, zapory drutowe, miny). Zwany był również eufemistycznie w języku propagandy NRD – antyfaszystowskim wałem ochronnym (antifaschistischer Schutzwall), od 13 sierpnia 1961 do 9 listopada 1989 oddzielał Berlin Zachodni od Berlina Wschodniego.
Był on jednym z najbardziej znanych symboli zimnej wojny i podziału Niemiec. Podczas prób przedostania się przez strzeżone urządzenia graniczne do Berlina Zachodniego wielu ludzi zostało zabitych. Dokładna liczba ofiar jest sporna i niepewna, różne źródła podają od 86 do 238 śmiertelnych przypadków.
Mur przebiegający na odcinku około 43 km przez Berlin i wyznaczający granicę wewnątrzniemiecką o długości ponad 1300 km władze NRD zbudowały po to, aby zatrzymać masową migrację na Zachód. Od 1949 r. dziesiątki tysięcy Niemców opuściło NRD, ponieważ w tym kraju nie widzieli już swojej przyszłości. Mur i silnie strzeżone umocnienia graniczne miały uniemożliwić mieszkańcom NRD opuszczenie kraju. Kto jednak ryzykował ucieczkę, ryzykował życiem.
Geneza
Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku Niemcy, na mocy postanowień konferencji jałtańskiej podzielone zostały na 4 strefy okupacyjne, administrowane i kontrolowane przez USA, Związek Radziecki, Wielką Brytanię i Francję. Podobnie, na 4 sektory, podzielono również Berlin. Równocześnie rozpoczęła się zimna wojna pomiędzy Wschodem a Zachodem. Berlin stał się głównym miejscem rozgrywek pomiędzy organizacjami szpiegowskimi obu bloków politycznych. W roku 1948 doszło do pierwszego poważniejszego kryzysu w zimnej wojnie (I kryzys berliński), którego przyczyną była blokada Berlina poprzez ZSRR. 23 maja 1949 roku ustanowiona została konstytucja nowego państwa niemieckiego, powstałego z połączenia trzech zachodnich stref okupacyjnych; we wrześniu na podstawie tej konstytucji utworzono Niemiecką Republikę Federalną (NRF), a 7 października tego samego roku Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD). Formalnie Berlin miał status miasta zdemilitaryzowanego, składającego się z czterech sektorów (amerykańskiego, brytyjskiego, francuskiego i radzieckiego) i był niezależny od obu państw niemieckich, co w praktyce nie miało jednak większego znaczenia – Berlin Zachodni miał w przybliżeniu status kraju związkowego Niemiec (posiadał na przykład swoich przedstawicieli w Bundestagu). Berlin Wschodni został ogłoszony – formalnie nielegalnie, gdyż wbrew umowom pomiędzy państwami alianckimi – "stolicą NRD".
Część zachowanego muru znajduje się niedaleko Checkpoint Charlie a dłuższa część licząca ok 1300 metrów to obecnie East Side Gallery
