Fort pancerny główny 49 ¼ „Grębałów”
Szlak Twierdzy Kraków
Nowa Huta to nie tylko kombinat metalurgiczny, to także wiele ciekawych miejsc i budowli, które warto zwiedzić. Jednym z takich miejsc, jest Fort w Grębałowie. Obiekt prowadzony przez małżeństwo pasjonatów, a widać to po utrzymanym obiekcie.
Fort 49 ¼ Grębałów, to fort pancerny, zaprojektowany przez nadporucznika Moritza Rittera von Brunnera w 1896r (budowany w latach 1897-98). Miał bronić traktu Proszowickiego, wschodniego krańca wzgórz Krzesławickich i równiny ciągnącej się w stronę skarpy pradoliny Wisły. W skład Fortu wchodzą: koszary szyjowe, tradytor oraz kaponiera grodziowa. W listopadzie 1914 roku fort bronił Twierdzę Kraków przed , 9 Armią Rosyjską Płatona Leczyckiego (XVIII Korpus).
Uzbrojenie:
Grębałów był wyposażony w cztery wieże typu S, z armatami 8 cm PK M.94. Tradytor zaś w cztery 8 cm MSK (armata na lawecie do strzelnicy minimalnej -Minimalschartenkanone) M.94.
Obsada:
Pół kompanii piechoty (3 oficerów, 112 żołnierzy - a więc wraz z dowódcą kompanii), pododdział artylerii fortecznej - pół kompanii (2 oficerów, 111 żołnierzy), sekcja pionierów (6 żołnierzy). Razem 5 oficerów, 229 szeregowych i podoficerów). Nie przewidywano ekstra etatów dla komendanta i lekarza (wtedy już nie). Dane z marca 1914.
Do 1968 roku fort był w gestii wojskowej, później pod zarządem miasta. W 1988 roku fort przejęło Ognisko Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej Przyjaciel Konika (organizacja non-profit mająca status OPP), prowadzące działalność skierowaną głównie do dzieci i młodzieży: rekreacja konna, rehabilitacja konna dzieci niepełnosprawnych - hipoterapia oraz upowszechnianie dziedzictwa historycznego i przyrodniczego poprzez odpowiednie zarządzanie fortem 49 1/4 "Grębałów". Obecnie w odrestaurowanym tradytorze fortu mieści się ekspozycja dydaktyczna oraz sala szkoleniowa. Zwiedzanie fortu jest możliwe w godzinach otwarcia obiektu.
Forty i Twierdze
Wejście na teren prowadzi przez bramę, pomiędzy pętlą tramwajową a cmentarzem.
Fort brał udział w walkach I wojny światowej, w czasie tak zwanej pierwszej bitwy o Kraków. W latach 1919 -1939 fort był elementem tak zwanego Obozu Warownego Kraków. Podczas II wojny światowej wykorzystywany przez Wehrmacht, jako magazyn.
Oryginalnej konstrukcji tradytor składający się z czterech stanowisk strzelniczych zabezpieczających wejście od frontu. Kazamaty pancerne umożliwiały flankowanie przeciwnika od strony wschodniej. Kaponiera grodzona w naturalnym, przeprofilowanym jarze, która tworzyła ogniową przegrodę blokującą jar. Dach kaponiery był broniony drutem kolczastym, a przejście do samej konstrukcji prowadziło podziemną poterną. Obecnie nie istnieją już asymetrycznie rozstawione, 4 obrotowe wieże pancerne i wieża obserwacyjna; pozostały po nich zaślepione otwory, przykryte blaszaną rekonstrukcją.
4 armaty M.94 8 cm (kaliber 76,45 mm) w wieżach pancernych koszar, 4 armaty do strzelnic minimalnych 8 cm na lawecie M.94 w kazamatach pancernych tradytora oraz około 17 karabinów maszynowych; obronę bliską zabezpieczała galeria strzelecka dla piechoty. W skład załogi wchodziło 5 oficerów (w tym lekarz) oraz 184 żołnierzy.
W latach 1918 - 1919, działa Fortu posłużyły do uzbrojenia polskich pociągów pancernych wyruszających na front ukraiński. Od 1919 do 1939 roku Fort był elementem tzw. Obozu Warownego Kraków. Podczas II wojny światowej wykorzystywany był jako magazyn Wehrmachtu, w roku 1944 włączony przez Niemców do systemu otaczającego Kraków tzw. linii Henryka.
