Miniatury cerkwi w Myczkowcach

Na 10 wzgórzach zostało ustawionych 140 makiet w skali 1:25 najstarszych drewnianych kościołów, cerkwi prawosławnych, greckokatolickich, z terenów południowo-wschodniej Polski, Słowacji i Ukrainy.

Makiety przedstawiają, według dawnego podziału etnograficznego tych terenów, architekturę Pogórzan, Dolinian, Łemków i Bojków. Między wzgórzami są alejki spacerowe oraz altana do odpoczynku i refleksji.

Makiety zostały wykonane przez Janusza Kuliga, rzemieślnika z Chmielnika koło Rzeszowa, natomiast architekturę terenu przygotował Norbert Piekarski z Bliznego. Uzupełnieniem ekspozycji jest muzyka i śpiewy religijne, odpowiednie poszczególnym grupom etnicznym, oraz komentarz w kilku językach dostępny w punkcie informacyjnym.

To szczególne miejsce zostało otwarte i poświęcone w dniu 16 października 2007 roku w 29 rocznicę wyboru Jana Pawła II na Stolicę Piotrową. Jemu bowiem zostało ono dedykowane jako wielkiemu zwolennikowi pojednania między chrześcijanami.

Na obszarze ok. 0,8 ha, na 10 wzgórzach, zostało ustawionych 140 makiet w skali 1 : 25 najstarszych drewnianych kościołów rzymsko - katolickich, cerkwi prawosławnych, greckokatolickich, z terenu południowo – wschodniej Polski, Słowacji i Ukrainy.

Makiety zostały wykonane przez zespół osób pod kierunkiem Janusza Kuliga, rzemieślnika z Chmielnika koło Rzeszowa, natomiast architekturę terenu przygotował Norbert Piekarski z Bliznego.

Pokazanie w miniaturze sakralnych stylów architektonicznych, jest powrotem do czasów minionych. Ponadto sakralna architektura drewniana jest zbyt krucha, dowodem czego były niedawne pożary cerkwi w Opace, Komańczy czy np. kościoła w Libuszy, dlatego warto ją pokazać.

Drugim powodem powstania CKE jest próba innego spojrzenia w przeszłość, szczególnie w tych bieszczadzkich trudnych terenach, gdzie antagonizmy społeczno-polityczne przekładano na płaszczyznę religijną. Bieszczady są terenem, który oprócz walorów poznawczych i turystycznych, posiada bardzo złożoną bolesną historię. Odciska się ona swoim piętnem do chwili obecnej w życiu niewielu rdzennych mieszkańców pozostałych na tych terenach. Dla tych, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swojej ojcowizny po II wojnie światowej wspomnienie rodzinnych stron budzi nostalgię, tęsknotę, nieutulony żal. Często poczucie krzywdy z powodu przymusowych przesiedleń budzi złość i niechęć do tych, którzy posiedli ich ojcowiznę. To bolesna przeszłość często była przedstawiana jednostronnie i tendencyjnie.

Projekt budowy Centrum Kultury Ekumenicznej od strony merytoryczno-formalnej został przygotowany przez mgr Dorotę Chilik, a finansowany jest przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Unię Europejską i Caritas Diecezji Rzeszowskiej.
Idea powstania Centrum Kultury Ekumenicznej była częściowo wzorowana na Włoskim Parku Miniatur w Rimini, który przedstawia najważniejsze zabytki Italii i Europy.

Ośrodek Rehabilitacyjno-Wypoczynkowy Caritas Diecezji Rzeszowskiej w Myczkowcach
Centrum KE można zwiedzać codziennie, obok niewielki punkt informacyjny.

Myczkowce 10A, 38-623 Uherce Mineralne
https://myczkowce.org.pl/oferta-osrodka/park-miniatur

foto: Albin Marciniak

Świadectwem wiary zarówno Łemków jak i Bojków są wspaniałe drewniane cerkwie, budowane według określonych reguł. Początkowo cerkwie te nie różniły się od prawosławnych drewnianych świątyń Rusi Czerwonej. Z czasem jednak, szczególnie od II połowy XVII w. kopuły cerkwi łemkowskich przybrały wielostrefowe, czterospadowe dachy namiotowe, zwieńczone smukłymi cebulastymi kopułami z pseudolatarniami, nawiązując swą formą do wieżyczek kościołów łacińskich. Zaczęto także do brył trójdzielnych dobudowywać wieże z izbicami, które służyły także jako dzwonnice, podobnie jak to było w kościołach rzymskokatolickich. Od tego czasu wieże były nieodłącznym elementem unickich cerkwi wznoszonych w Karpatach Wschodnich. W budownictwie cerkwi Łemkowskich z terenu Beskidów Sądeckiego i Niskiego oraz Słowacji, można wyróżnić kilka typów:

- północno - zachodni; budowle trójdzielne na planie kwadratów z pokaźną wieżą o pochyłych ścianach, często z zachatą. Całość przykryta namiotowymi dachami, które zwieńczały baniaste hełmy.

- południowy; budowle pozornie dwudzielne, gdzie prezbiterium i nawę kryją łamane dachy namiotowe. Wieża ze ścianami w układzie pionowym posadowiona na zrębie babińca, a nie bezpośrednio na ziemi.

- północno - wschodni; budowle dwu i trójdzielne, gdzie często ich bryła była wydłużana przez dobudowaną zakrystię do prezbiterium lub przedsionek do babińca. Charakterystyczne jest to, że poszczególne części cerkwi mają równą wysokość i nakryte są dwuspadowym dachem z okazałymi baniastymi hełmami.

- powszechny, schyłkowy; budowle trójdzielne z wieżą od zachodu, nawa i prezbiterium nakryte dachem dwuspadowym z baniastymi hełmami. Budowano je szczególnie pod koniec XVIII i w XIX w.

W cerkwiach Bojkowskich, zwłaszcza w centralnej części Bojkowszczyzny, wypracowano charakterystyczny styl piętrzących się dachów namiotowych, które przypominały swoim wyglądem chińskie pagody. Być może chodziło tu o zharmonizowanie wznoszących się ku niebu kopuł z wysokimi szczytami gór wśród których były budowane.

Kolejna grupa etnograficzna Pogórza Karpackiego to Pogórzanie. Stanowiła ją ludność pochodzenia polskiego z domieszką osadnictwa niemieckiego i rusko-wołoskiego. Była grupą przejściową między ludnością zamieszkującą tereny górskie a nizinne.

Obok nich wykształcili się Dolinianie – ludność nie góralska, polsko-ruska zamieszkująca kotliny w okolicy Sanoka, Bukowska i Leska.

Na terenach Pogórza Karpackiego zamieszkiwanych przez Pogórzan dominowały w przeważającej mierze drewniane kościoły rzymsko - katolickie. Pierwsze z nich powstały już w XV w. Były to budowle o zrębowej konstrukcji ścian, gdzie prezbiterium zamknięte trójboczną apsydą łączyło się ze zbliżoną do kwadratu nawą. Wieże dobudowywano nieco później. Do najstarszych należą kościoły w Haczowie, Bliznem, Golcowej, Domaradzu, Humniskach i Iwoniczu, który był przebudowany w II połowie XIX w. Najpiękniejsze z zachowanych XVI-wiecznych znajdują się w Święcanach, Trzcinicy, Binarowej, Sękowej i Libuszy. Cztery ostatnie wpisano na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Odwzorowanie tych wszystkich stylów kulturowych i etnograficznych znalazło swe miejsce w powstałym na terenie Ośrodka Wypoczynkowo – Rehabilitacyjnego Caritas w Myczkowcach; Centrum Kultury Ekumenicznej im. bł. Jana Pawła II. Jest to park miniatur architektury drewnianej skupiający makiety kościołów i cerkwi. Jednym z celów powstania było pokazanie różnorodności stylów bogatej sakralnej architektury drewnianej, właściwej poszczególnym grupom etnicznym na obszarze dzisiejszego pogranicza polsko-słowacko-ukraińskiego.