Ignacy Domeyko, geolog, apostoł nauki w Chile
urodził się 31 lipca 1802 roku w Niedźwiadce nad Uszą w powiecie nowogrodzkim (dzisiejsza Białoruś) w zamożnej ziemiańskiej rodzinie. Był jednym z piątki potomstwa Hipolita – prezesa sądów ziemskich i Karoliny z Ancutów, ciotki Maryli Wereszczakówny – ukochanej Adama Mickiewicza. Kiedy Ignacy w wieku siedmiu lat stracił ojca, w jego wychowaniu matce pomogli dwaj stryjowie: Ignacy niegdyś sławny mecenas Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Józef uczeń sławnego geologa prof. A. G. Wernera z Akademii Górskiej we Freibergu. Prawdopodobnie to autorytety wujów wpłynęły na dalsze wybory młodego chłopca. Pierwszy zaszczepił w nim patriotyzm, drugi zamiłowanie do nauk przyrodniczych. W wieku czternastu lat Ignacy rozpoczął studia na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Uniwersytetu Wileńskiego, które ukończył, uzyskując tytuł magistra matematyki. Domeyko był również czynnie działającym patriotą. W 1819 roku wszedł w szeregi Towarzystwa Filomatów, a w 1821 roku rozpoczął działalność w Komitecie Statystycznym, w którego pracę gorliwie się zaangażował. W tych czasach rozpoczęła się trwająca całe życie przyjaźń z Adamem Mickiewiczem, który przedstawił go jako Żegotę w III części Dziadów. Po upadku powstania listopadowego, w którym brał udział, wraz z Mickiewiczem wyemigrował do Francji, gdzie w paryskiej Szkole Górniczej (École des Mines) ukończył studia górnicze. Ignacy Domeyko pozostawił po sobie nieprawdopodobnie bogaty dorobek naukowy w wielu przeróżnych dziedzinach. Paradoksalnie imię uczonego pozostaje bardziej znane za granicą niż w Polsce. Zmarł w 23 stycznia 1889 roku w stolicy Chile – Santiago.
Początkiem października 1837 roku otrzymał propozycję wyjazdu do Chile na posadę profesora chemii i mineralogii. Pod koniec stycznia 1838 roku wyruszył w długą podróż do Ameryki Południowej, przez Londyn, Porto Santo, Madare, Brazylię aż po La Serena w Chile. Za oceanem stworzył szkołę Escuela de Minas, którą wyposażył we własne zbiory mineralogiczne, książki oraz zaopatrzył laboratorium. Najlepszych studentów nagradzał stypendiami oraz wyjazdami do francuskich uczelni. Wiele podróżował po nowej ojczyźnie. Okazy mineralogiczne, próbki rud, pomiary barometryczne, notatki – wszystko to opisywało nowo poznane tereny od pustyni Atakama po czynny wulkan Osorno. W okolicach Copiapo, dzięki jego odkryciu rozpoczęto wydobycie złota i srebra. Ignacy Domeyko w roku 1842 udał się na wyprawę w Andy, w czasie której dokonał odkrycia złóż węgla kamiennego, miedzi i żelaza oraz wędrował po lodowcu Rincón de los Mineros. W 1844 roku wyruszył do Araukanii, gdzie żyli niepodlegli Indianie, którzy swoim męstwem i walecznością zaimponowali Ignacemu Domeyce. W swojej książce Araukania i jej mieszkańcy wyraził sprzeciw wobec wynarodowieniu tamtejszych ludów, nawoływał do szacunku i tolerancji wobec ich tradycji i kultury. W książce zawarł też informacje geograficzne, geologiczne, etnograficzne, historyczne oraz przyrodnicze na temat tego regionu.
Ignacy Domeyko to nie tylko wybitny geolog, podróżnik i etnograf. Miał on także wielki wpływ na system szkolnictwa wyższego w Chile. Na przykład w 1852 roku wprowadził, w oparciu o reguły funkcjonowania Uniwersytetu Wileńskiego, reformę uniwersytecką. Rozdzielił kursy na szkolne i wyższej instrukcji, z tych ostatnich stworzył trzy wydziały: prawniczy, lekarski i przyrodniczy. W latach 1867-1883 sprawował funkcję rektora na Universidad de Chile w Santiago. Ważnym osiągnięciem w życiu Ignacego Domeyki jest złagodzenie stosunku władz chilijskich wobec ludów Araukanii. Był jednym z inicjatorów powołania do życia towarzystwa zajmującego się Araukanami oraz utworzenia muzeum etnograficznego przedstawiającego Indian zamieszkujących tereny tego kraju. Miał duży wpływ na gospodarkę Chile. Głównie poprzez doskonalenie technik wydobycia, tworzenie nowych projektów górniczych, czy odkrycie nowych złóż takich jak m.in. domeykit (minerał nazwany od jego imienia), daubreeit, kröhnkit. Dzięki Domeyce zaczęto wydobywać saletrę na pustyni Atakama oraz węgiel w prowincji Valdivia. Te i inne odkrycia sprawiły, iż został on nazwany ojcem geologii chilijskiej. Stworzył sieć meteorologiczną obejmującą teren całego kraju. W rejonie Santiago badał wody mineralne i opracował plan wodociągu. Podróżował po trudnych, nieodkrytych i niezbadanych terenach, skąd pobierał próbki do badań. Jest autorem pierwszej mapy Chile w skali 1:250 000.
Domeyko był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Kongres Chilijski za jego zasługi nadał mu honorowe obywatelstwo. Od jego imienia lub nazwiska nazwano minerał, planetoidę, pasmo górskie, miasta, okazy paleontologiczne, gatunek pająka, odmianę lisa chilijskiego a także wiele ulic.
Tak po śmierci Ignacego Domejki pisał urzędowy organ chilijski: mało jest przykładów życia tak pracowitego, pełnego zaparcia się siebie, tak zupełnie poświęconego nauczaniu i postępowi nauki. Domeyko był więcej niż profesorem, był apostołem nauki w Chile. Zasługi jego zdobyły mu niezmierną wdzięczność narodu chilijskiego.
opracowanie
Agnieszka Wciślak
