Andrzej Zawada, pionier himalaizmu zimowego
przyszedł na świat 16 lipca 1928 roku w Olsztynie jako młodszy z dwójki potomstwa Filipa i Eleonory z Czarnieckich. Urodził się w niezwykle zasłużonej dla Polski rodzinie, jego przodkowie brali udział w walkach wyzwoleńczych: dziadek Tomasz Rawicz-Zawada był uczestnikiem powstania styczniowego, a ojciec Filip Zawada – legionistą. Andrzej Zawada studiował fizykę na Wydziale Matematyczno-Fizycznym we Wrocławiu, następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie kontynuował naukę na Wydziale Geofizyki. Przez około 40 lat pracował jako sejsmolog w Instytucie Geofizyki Polskiej Akademii Nauk. Za początek jego przygody ze wspinaczką można uznać rok 1950, kiedy poznał środowisko Klubu Wysokogórskiego w Warszawie. W 1953 roku spotkał swoją przyszłą żonę – Annę Milewską, znaną aktorkę, którą poślubił 1963 roku. Na świecie zasłynął jako twórca himalaizmu zimowego. Do historii przeszły jego słowa: Zima jest najważniejsza. Powiedz mi, co zrobiłeś w górach w zimie, a powiem ci, jakim jesteś alpinistą.
Andrzej Zawada wniósł bardzo duży wkład nie tylko w polską wspinaczkę wysokogórską, ale i światową. Stał się głównym organizatorem zimowych obozów w Tatrach, szczególnie w rejonach Doliny Wielickiej i Doliny Kaczej. Dokonał kilku znaczących przejść w Tatrach po stronie Polskiej i Słowackiej, zwłaszcza zimą. Przykładami mogą być wejścia prawym filarem północno-wschodniej ściany Rumanowego Szczytu, pierwsze wejścia prawym filarem wschodniej ściany Kaczej Turni, czy pierwsze polskie, a drugie na świecie, zimowe przejście lewego filara północno-wschodniej ściany Rumanowego Szczytu. Swojej działalności wspinaczkowej nie ograniczał tylko do Tatr. Dwukrotnie był na Spitsbergenie, wspinał się w Wietnamie, zdobył najwyższy szczyt Indochin – Fan Si Pan, dokonał II przejścia drogi Bonattiego na Wielkim Filarze Narożnym Mont Blanc. Jednak najbardziej zauroczyły go góry najwyższe, zwłaszcza te leżące w Azji. Swój pierwszy siedmiotysięcznik – Pik Lenina (7134 m n.p.m.) – zdobył podczas kierowanej przez siebie polsko-radzieckiej wyprawy w Pamiro-Ałaj i Pamir. Każde następne osiągnięcie Zawady przykrywało poprzednie. W zespole z Z. A. Heinrichem, J. Stryczyńskim, R. Szafirskim w 1971 roku dokonał pierwszego wejścia na dziewiczy szczyt Kunyang Chhish - 7852 m n.p.m. Wierzchołek na powtórne wejście musiał czekać aż 17 lat. W 1973 roku, kiedy wraz z T. Piotrowskim zdobył Noszak - najwyższy szczyt Afganistanu (7492 m n.p.m.), został pierwszym człowiekiem na świecie, który przekroczył zimą wysokość 7000 metrów. Zawada nie spoczął na laurach i swój własny rekord pobił zaledwie rok później, podczas próby zimowego wejścia na Lhotse (8516 m n.p.m.). Choć do wierzchołka zespołowi Zawada-Heinrich brakło 250 metrów, to osiągnęli coś, co wielu uważało za niemożliwe – przekroczyli magiczną wysokość 8000 metrów zimą. Andrzej był wspinaczem wszechstronnym, nie tylko umiał zmagać się z niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, ale także doskonale wspinał się w stylu alpejskim. Najlepiej obrazuje to linia, którą wytyczył z anglikiem Terrym Kingiem na 1600-metrowej ścianie Kohe Mandaras (6628 m n.p.m.). Oprócz wspinaczki prowadził również działalność publicystyczną w postaci relacji ze swoich wypraw. Jest autorem licznych fotografii i filmów z wysokogórskich wypraw.
Zawada nie tylko zasłynął jako twórca himalaizmu zimowego, ale także stał się jego światowym orędownikiem. Zebrane doświadczenia z zimowych podbojów z Noszaka i Lhotse zaowocowały 17 lutego 1980 roku. Kierowana przez Andrzeja wyprawa dokonała pierwszego zimowego wejścia na Mount Everest (8848 m n.p.m.). Zawada dotarł wtedy do Przełęczy Południowej (7906 m n.p.m.), natomiast K. Wielicki i L. Cichy stanęli na szczycie. Wszyscy członkowie wyprawy przeszli do historii, osiągając coś, czego nie da się już pobić – zimą zdobyli najwyżej położony punkt na Ziemi. Po zejściu na zdobywców czekała specjalna depesza z gratulacjami od samego Papieża Jana Pawła II.
Zawada od początku swojej kariery alpinistycznej związany był z Klubem Wysokogórskim w Warszawie. Był członkiem, często honorowym, wielu organizacji m.in. Polskiego Związku Alpinizmu, brytyjskiego Alpine Club, francuskiego Groupe de Haute Montagne oraz nowojorskiego Explorers Club. Za swoją działalność był wielokrotnie odznaczany przez gremia krajowe i zagraniczne. Wśród najważniejszych można wymienić: Złoty Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Puchar Ministra Spraw Zagranicznych za osiągnięcia sportowe, czy jedno z najwyższych odznaczeń pakistańskich – medal Tamgha-i-Imtiaz. Był jednym z założycieli Fundacji Wspierania Alpinizmu Polskiego im. Jerzego Kukuczki.
Andrzej z charakterystycznym dla siebie uniesieniem patriotycznym tak oznajmił światu sukces zimowego wejścia na Noszak: Rekord świata na Noszaku! Od tej chwili zaczyna się nowy etap w światowym alpinizmie wysokościowym – etap zimowych wejść na najwyższe wierzchołki naszego globu. A otworzyli go Polacy i to jest chyba największym i najtrwalszym osiągnięciem naszej wyprawy.
opracowanie
Aleksandra Pawlicka
Aleksandra Pawlicka
