Bronisław Piotr Piłsudski, wybitny polski etnograf
urodził się 2 listopada w 1866 roku w leżącym w powiecie Święciany – Zułowie (60 km na północny wschód od Wilna). Był najstarszym z piątki potomstwa Józefa Wincentego Piotra i Marii z Billewiczów. W 1874 roku w wyniku pożaru majątku rodzinnego rodzina Piłsudskich zmuszona była przenieść się do Wilna. Tam Bronisław rozpoczął edukację gimnazjalną razem z młodszym bratem Józefem, późniejszym marszałkiem Państwa Polskiego. Był to okres wzmożonej rusyfikacji, na którą obaj bracia reagowali dużym sprzeciwem. W 1882 roku organizują samokształceniowe kółko uczniowskie Spójnia. Rok 1884 okazuje się być dla braci niezwykle trudny, gdyż władze carskie likwidują ich koło uczniowskie, a niedługo później umiera ich matka. W 1886 roku Bronisław rozpoczął studia prawnicze na ówcześnie jednej z najbardziej prestiżowych uczelni w Rosji – Uniwersytecie Petersburskim. Studiował krótko, bo już w marcu 1887 roku został aresztowany za udział w studenckiej organizacji Narodnaja Wola. Wciągnęła go ona w przygotowania zamachu na cara Aleksandra III. Wśród zamachowców znajdował się między innymi A. Uljanow (starszy brat Włodzimierza, znanego potem jako Lenin), po procesie stracony. Bronisław otrzymał wyrok 15 lat ciężkich prac na Sachalinie. Wraz z grupą zesłańców na pokładzie parowca z Odessy poprzez Suez, Ocean Indyjski i Morze Japońskie dotarł do sachalińskiej wsi Rykowskoje w Okręgu Tymowskim. Początkowo pracował przy wyrębie lasów, by po jakimś czasie awansować na lokalnego nauczyciela języka rosyjskiego. Przy okazji uczył się języka tamtejszej ludności Nichwów. Brak wykształconych ludzi sprawił, iż Bronisław został przeniesiony do pracy w kancelarii Zarządu Policji. Tutaj poznał też zesłańca L. Sztenberga, znanego już wtedy etnografa, który zainspirował go do badań nad rdzennymi ludami. Po zakończeniu wyroku L. Sztenberg udał się do Petersburga, gdzie wstawił się za Bronisławem, umożliwiając mu prowadzenie dalszych badań na Sachalinie.
Początkiem lat 90. XIX wieku Bronisław zaczyna swoją karierę naukową. Rok 1893 to najprawdopodobniej czas rozpoczęcia pierwszych systematycznych prac nad słownikiem, tradycją i kulturą Niwchów. W kolejnym podejmuje się obserwacji zjawisk klimatycznych i meteorologicznych. Prowadzi także badania botaniczne. Na mocy amnestii z 1896 roku – po śmierci cara Aleksandra III – wyrok Bronisława złagodzono o 5 lat, pod warunkiem osiedlenia się i odbycia reszty kary na wschodzie Rosji. W tym samym czasie ukazuje się też drukiem jego pierwsza praca zatytułowana Raporty z obserwacji pogody we wsi Rykowskoje. Początkiem 1899 roku podejmuje pracę we władywostockim muzeum etnograficznym. Nie na długo zresztą, rok później na propozycję Cesarskiej Akademii Nauk powraca do badań kultury ludności Sachalina, tj. Ajnów, Gilaków, Oroków i Mangunów. W 1902 roku już jako wolny człowiek postanawia osiedlić się w ajnoskiej osadzie Ai, a Akademia powierza mu badania nad ludem Ajnów. Zamieszkuje w domu ajnuskiego wodza A. K. Bafunke i zakochuje się w siostrzenicy gospodarza – Chuhsamma. Po roku rodzi im się syn Sukezō, a po trzech córka Kyō. Dzięki wsparciu Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego otrzymuje pozwolenie na uczestnictwo w wyprawie badawczej kierowanej przez W. Sieroszewskiego na japońską wyspę Jesso (obecnie Hokkaido). Badacze zastosowali wówczas niezwykle nowoczesne jak na owe czasy pomoce naukowe. Na 100 woskowych wałkach nagrali rozmowy i śpiewy ludności tubylczej, a także wykonali 300 zdjęć, które do dzisiaj stanowią unikalne świadectwo historyczne tego regionu. Po 4 miesiącach wraca na Sachalin. Zajmuje się badaniami ludu tunguskiego w rejonie dolnego Amuru. Następnie ponownie odwiedza Japonię, gdzie ze znanym dziennikarzem S. Futabateiem, zakłada Towarzystwo Japońsko-Polskie. Piłsudzki otrzymuje zgodę na powrót do ojczyzny. W podróż wyrusza w 1906 roku na pokładzie amerykańskiego statku Dakota. Przez Seattle i Nowy Jork a później Londyn i Paryż dociera pod koniec roku do Krakowa.
W latach 1906-1914 przemieszcza się głównie między Krakowem, Zakopanem i Lwowem. Pisze i wydaje książki oraz zajmuje się badaniami etnograficznymi mieszkańców Podhala. Po wybuchu I wojny światowej emigruje do Szwajcarii, gdzie pisze swoje najważniejsze prace etnograficzne, wykorzystując materiały zebrane na Dalekim Wschodzie. 21 maja 1918 roku ciało Bronisława Piłsudskiego wyłowiono z Sekwany. Podejrzewa się, że w wyniku depresji popełnił samobójstwo. Został pochowany w Paryżu. Bronisław zostawił w spadku bogaty dorobek naukowy.
Tak pisał o nim na łamach Rzeczpospolitej P. Łepkowski: Mimo że są miejsca na świecie, gdzie jest uznawany za bohatera narodowego, w Polsce jest pamiętany jedynie jako starszy brat Józefa Piłsudskiego. Nie tylko w naszym kraju nazwisko Piłsudski cieszy się wysokim szacunkiem i estymą. Budzi respekt także na rosyjskim Dalekim Wschodzie i w Japonii, chociaż nie wiąże się z osobą polskiego Marszałka. Swoją rewerencję zawdzięcza wybitnemu polskiemu etnografowi Bronisławowi Piłsudskiemu, który dla mieszkańców Sachalina i japońskiej wyspy Hokkaido jest bohaterem narodowym.
opracowanie Natalia Osika
