Mariusz Ziółkowski
Znany na świecie badacz kultury Inków urodził się 20 października 1953 roku w Warszawie. Fascynacja archeologią i historią sztuki zaprowadziły go na Uniwersytet Warszawski, na którym w 1972 roku podjął studia w tym zakresie. Jeszcze jako student zgłębiał tajemnice góry Athos (Grecja), Nimrud, jednej z ostatnich stolic Starożytnej Asyrii (biblijne Kalach) czy wczesnochrześcijańskich klasztorów w północnej Mezopotamii. W 1978 roku, już jako absolwent UW, był zastępcą dr A. Krzanowskiego w kierowanej przez niego Polskiej Wyprawie Naukowej w Andy, która uzyskała od Rządu Peru pierwsze oficjalne zezwolenie na prace archeologiczne w ramach Proyecto Huaura-Checras. Prace te są traktowane jako początek instytucjonalnej obecności polskich archeologów na obszarze andyjskim. Uczestnictwo Mariusza Ziółkowskiego w tej ekspedycji nie było przypadkowe, gdyż już w czasie studiów rozpoczął specjalizację w zakresie kultur andyjskich. Później, w 1986 roku, na swojej Alma Mater obronił doktorat poświęcony rekonstrukcji metropolitalnego kalendarza Imperium Inków, a w 1997 roku uzyskał habilitację na podstawie wydanej w Ekwadorze rozprawy na temat zaciekłych sporów i walk w łonie elity inkaskiej, które znakomicie ułatwiły Hiszpanom podbój Imperium Inków. Obecnie jest profesorem zwyczajnym i kierownikiem Ośrodka Badań Prekolumbijskich Uniwersytetu Warszawskiego oraz profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Katolickiego Santa Maria w Arequipie w Peru. Jest wybitnym specjalistą w dziedzinie archeologii i etnohistorii Inków, technik datowania bezwzględnego i archeoastronomii. Obok badań naukowych i eksploracji, profesor Ziółkowski znalazł też czas na sport: przez szereg lat był członkiem reprezentacji AZS Uniwersytetu Warszawskiego w judo, w której to dyscyplinie legitymuje się czarnym pasem. Jego małżonką jest znana etnomuzykolog profesor UW dr hab. Anna Gruszczyńska-Ziółkowska, również znana z prac badawczych na terenie Andów, z którą ma dwóch synów.
Mariusz Ziółkowski jest autorem bądź współautorem ok. 90 prac naukowych. Uczestniczył w ponad 60 międzynarodowych kongresach i sympozjach, wykładał i prowadził badania w szeregu zagranicznych ośrodków akademickich. W 1981 roku pracował w Instituto Otavaleño de Antropología w Ekwadorze, gdzie zajmował się m.in. rekonstrukcją inkaskich systemów kalendarzowych. Powstało wówczas obszerne opracowanie, napisane wspólnie z astronomem, R. Sadowskim, pt. Problemas de reconstrucción de los calendariosprehispánicosandinos, które w 1982 roku zostało wyróżnione główną nagrodą w kategorii kultur przedkolumbijskich na 44. International Congress of Americanists w Wielkiej Brytanii. W tracie tego pobytu nie zapomniał też o swej eksploratorsko-podróżniczej pasji, uczestnicząc w szeregu prospekcji wysokogórskich, w tym w wejściu, wraz z uczestnikami wyprawy Canoandes, na wulkan Cotopaxi. Po kilkuletniej nieobecności w Andach, spowodowanej restrykcjami stanu wojennego i ograniczeniami wyjazdowymi w kolejnych latach, rozpoczął współpracę z Projektem NASCA Włoskiej Misji Archeologicznej, kierowanej przez prof. G. Oreficiego, uczestnicząc w pracach badawczych w Cahuachi i Pueblo Viejo na pustyni Nazca w Peru. Dzięki tej trwającej do dziś współpracy w Projekcie wzięło dotychczas udział ok. 70 polskich badaczy i studentów.
Kolejną inicjatywą prof. Ziółkowskiego jest realizowany od 1996 roku w ramach współpracy z Uniwersytetem Katolickim Santa María w Arequipie (Peru) Projekt Archeologiczny Condesuyos. Jego celem jest rozpoznanie inkaskiej sieci osadniczej w nieprzebadanych dotychczas okolicach wulkanów Coropuna (6425 m n.p.m.) i Solimana (6093 m n.p.m.), które w czasach przedhiszpańskich miały status świętych gór. Prace, prowadzone w trudno dostępnych regionach, położonych między 3100 a 5100 m n.p.m., pozwoliły na zlokalizowanie głównych wyroczni inkaskich, Maucallacta i Muyu Muyu, na których prowadzone są obecnie polsko-peruwiańskie prace wykopaliskowe.
W 2008 roku, na zaproszenie strony peruwiańskiej, zespół kierowany przez prof. Ziółkowskiego rozpoczął trwającą do chwili obecnej współpracę z Parkiem Narodowym Machu Picchu. Na mocy podpisanej w kilka lat później umowy, polscy badacze uzyskali, aktualnie jako jedyni cudzoziemcy, pozwolenie na prowadzenia prac wykopaliskowych na terenie Parku. Ukoronowaniem tej dynamicznej aktywności było powołanie w 2011 roku Centrum Badań Andyjskich Uniwersytetu Warszawskiego w Cusco, zwanego potocznie „Stacją w Cusco”, jedynej polskiej placówki naukowo-badawczej na terenie Ameryki Południowej, prowadzącej prace w Peru oraz w Boliwii, Chile i Ekwadorze.Jej kierownikiem jest prof. Ziółkowski.
Mariusz Ziółkowski jest członkiem elitarnego nowojorskiego The Explorers Club, a zarazem Prezesem Oddziału Polskiego tego Stowarzyszenia. Działa również w szeregu znaczących stowarzyszeń naukowych m.in w Deutsches Archäologisches Institut w Berlinie, Institute of Andean Studies w Berkeley (Kalifornia), Société des Américanistes w Paryżu, czy Permanent Committee of the International Congress of Americanists. Przez szereg lat był Prezesem i wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Studiów Latynoamerykanistycznych. W 1998 roku został odznaczony przez rząd Republiki Peru Orderem za WybitneZasługi.
W jednym z wywiadów dla National Geographic Polska prof. Ziółkowski podkreślił: Polacy mają dobrą rękę do tego terenu – z Maucallacty widać wylot kanionu Colca. W 1981 roku krakowska wyprawa kajakarzy Canoandes jako pierwsza przepłynęła go, odkrywając dla świata. Dziś kanion przynosi Peru największe po Machu Picchu dochody z turystyki. Zależy nam, by okolice Coropuny również „odkryto”.
Opracowanie: Weronika Rachwał
