Muzeum Stylu Zakopiańskiego
Karolina Zięba-Kulawik
Zakopane odkryto dla sztuki w latach 80 XIX wieku, gdy stało się ono modnym letniskiem polskiej elity intelektualnej. Zamieszkał tam również Stanisław Witkiewicz (1851-1915), malarz, krytyk i teoretyk sztuki. To on był twórcą, a także głównym propagatorem stylu zakopiańskiego w architekturze i wnętrzach. Swoją oryginalna koncepcję oparł na charakterystycznej konstrukcji drewnianej chaty góralskiej, w której widział pozostałości dawnego stylu polskiego – tego, co było niegdyś wspólnym stylem całego narodu, i co, jak liczył mogłoby wpłynąć częściowo na ponowne zjednoczenie Polaków. Styl zakopiański nie ograniczył się tylko do budownictwa – obejmował także meble, sprzęty gospodarcze, ubiory, wyroby z porcelany, instrumenty muzyczne.
Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza, willa "Koliba", ul. Kościeliska 18
Willa "Koliba" to pierwszy dom w stylu zakopiańskim wybudowany według projektu Stanisława Witkiewicza - położona jest przy ulicy Kościeliskiej, najstarszej ulicy Zakopanego, gdzie co krok spotykamy zabytkowe domy i zagrody góralskie. To otoczenie łatwiej pozwala zrozumieć ideę Stanisława Witkiewicza.
Gdy w Zakopanem w drugiej połowie XIX wieku zaczęła się pojawiać, tak jak w wielu uzdrowiskach krajowych, architektura w stylu szwajcarskim czy tyrolskim, stało się dla Witkiewicza jasne, że aby uchronić Podhale od obcych stylowo budowli, należy stworzyć styl wyrosły z zastanej sztuki budowania. Batalię o styl toczył Witkiewicz na łamach prasy. W swoich reportażach i artykułach nawoływał do wykorzystywania motywów miejscowych we wznoszonych przez "panów" i "gości" willach.
W tym czasie rozmiłowany w góralszczyźnie kolekcjoner Zygmunt Gnatowski, ziemianin z Jakimówki na Ukrainie, zapragnął wybudować sobie dom letni w Zakopanem. Początkowo miała to być góralska chałupa. Witkiewiczowi udało się jednak namówić Gnatowskiego, aby wybudował willę w stylu zakopiańskim. "Kolibę" (nazwa koleba oznacza rodzaj szałasu pasterskiego) budowali w latach 1892/ 93 miejscowi budarze. Jej wnętrze było również stylowo wyposażone w meble i sprzęty, a także specjalnie zaprojektowane piece kaflowe, karnisze, zasłony, a nawet drobne przedmioty kowalskie, jak klamki i wykładki zamków.
Muzeum Stylu Zakopiańskiego jest jedynym w Polsce miejscem, gdzie można poznać historię i dokonania pierwszej teoretycznie opracowanej i praktycznie realizowanej koncepcji polskiego stylu narodowego, opartego na budownictwie i zdobnictwie górali podhalańskich.
"Koliba" otwiera krótką, bo zaledwie dwudziestoletnią historię stylu zakopiańskiego. Po "Kolibie" Witkiewicz zaprojektował jeszcze kilka drewnianych, utrzymanych w typie willi-pensjonatu zakopiańskich domów, w tym najpiękniejszy z nich dom "Pod Jedlami". Projektował również meble, różne przedmioty codziennego użytku i część wyposażenia kościoła parafialnego p.w. Najświętszej Rodziny. Jego autorstwa jest projekt kaplicy p.w. Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce, a według ostatnich już planów artysty, rysowanych w 1913 r., wybudowany został murowany gmach główny Muzeum Tatrzańskiego.
Muzeum Stylu Zakopiańskiego - Inspiracje
1 lipca 2009 roku, w 120. rocznicę udostępnienia zbiorów zakopiańskiej publiczności, Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego otworzyło kolejną filię ze stałą wystawą Styl zakopiański - inspiracje. Jej celem jest pokazanie korzeni stylu zakopiańskiego, którymi były: budownictwo ludowe, wyposażenie góralskich chałup, a także powstające końcem XIX wieku kolekcje etnograficzne, a zwłaszcza zbiór Marii i Bronisława Dembowskich.
Miejsce wystawy, chałupa – położona nieopodal słynnej z zabytkowej zabudowy ulicy Kościeliskiej, należąca w przeszłości do góralskiej rodziny Gąsieniców Sobczaków – to jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa ludowego w Zakopanem. Najstarsza jej część została wybudowana około 1830 roku, a jej stan obecny to efekt rozbudowy, która miała miejsce pod koniec XIX wieku.
Ekspozycja zorganizowana jest w dwóch izbach frontowej części chałupy. Izba czarna – w której w przeszłości koncentrowało się życie góralskiej rodziny, urządzona jest tak, jak izby w drugiej połowie XIX wieku, opisane przez Władysława Matlakowskiego i znane z rysunków i tekstów Stanisława Witkiewicza. Do jej wyposażenia wykorzystano najstarsze eksponaty pochodzące ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
W izbie białej – pełniącej w góralskiej chałupie rolę salonu – eksponowana jest kolekcja Marii i Bronisława Dembowskich, tworzona w latach 1886-1893, a następnie przekazana w darze Muzeum Tatrzańskiemu w 1922 roku. Ten zbiór blisko czterystu przedmiotów – obrazy na szkle, ceramika, łyżniki, rzeźba, strój, sprzęty pasterskie – odznaczających się ozdobną formą i bogatym zdobnictwem, był dla Stanisława Witkiewicza bezpośrednim źródłem inspiracji dla projektowanych przez niego w stylu zakopiańskim przedmiotów sztuki użytkowej.
Pierwszy łyżnik z kolekcji został znaleziony przez Marię i Bronisława Dembowskich w 1886 roku w góralskiej chałupie na Furmanowej. W szkicu Po latach (1906) Witkiewicz tak pisał:
„Szczęśliwa ręka, która z mroku chałupy wyniosła na blask słońca i myśli pierwszy łyżnik, zanieciła iskierkę z której, jak mówią górale ospaliła się wielga watra, której promienie sięgają do najdalszych zakątków Polski.”
