Obóz koncentracyjny Gross-Rosen w Rogoźnicy
obecnie jako
Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy
Historia KL Gross-Rosen
Obóz Gross-Rosen powstał w sierpniu 1940 roku jako filia KL Sachsenhausen, której więźniowie przeznaczeni byli do pracy w miejscowym kamieniołomie granitu. Pierwszy transport przybył tam 2 sierpnia 1940 roku.
1 maja 1941 roku Arbeitslager Gross-Rosen uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego. W pierwszych dwóch latach istnienia KL Gross-Rosen był małym obozem nastawionym w dalszym ciągu na obsługę kamieniołomu. Mordercza 12-godzinna praca w kamieniołomie, głodowe racje żywnościowe, brak należytej opieki lekarskiej, nieustanne maltretowanie i terroryzowanie więźniów zarówno przez załogę SS, jak i więźniów funkcyjnych powodowały duża śmiertelność, a KL Gross-Rosen był postrzegany jako jeden z najcięższych obozów koncentracyjnych.
Zasadnicza rozbudowa obozu Gross-Rosen przypada na rok 1944, zmienia się również jego charakter; obok centrali w Gross-Rosen powstają liczne filie (około 100) zlokalizowane przede wszystkim na terenie Dolnego Śląska, Sudetów i Ziemi Lubuskiej.
Do największych należały obozy: AL Fünfteichen w Jelczu, 4 obozy we Wrocławiu (Breslau), Dyhernfurth w Brzegu Dolnym, Landeshut w Kamiennej Górze oraz w zespół obozów Riese zlokalizowanych w Górach Sowich.
Ogółem przez Gross-Rosen – obóz macierzysty i jego filie – przeszło około 125 000 więźniów, w tym również więźniowie nie rejestrowani, przywożenia do obozu na egzekucję, np. 2 500 radzieckich jeńców wojennych.
Do najliczniejszych grup narodowościowych w kompleksie Gross-Rosen (obóz główny i jego filie) należeli Żydzi (obywatele różnych państw europejskich), Polacy oraz obywatele byłego Związku Radzieckiego.
Szacunkowa liczba ofiar obozu Gross-Rosen wynosi około 40 000.
Jednym z najtragiczniejszych okresów w dziejach tego obozu była jego ewakuacja. Podczas transportów (nawet kilkutygodniowych) zginęło wiele tysięcy więźniów.
Od jesieni 1943 roku do lutego 1945 roku działał na terenie KL Gross-Rosen wychowawczy obóz pracy wrocławskiego gestapo (AEL), przez który przeszło 4 200 więźniów.
"...w naszej zbiorowej pamięci musi zostać zachowana świadomość rozmiarów Holokaustu, zaplanowanego i przeprowadzonego przez nazistów (...) Głębia grozy, ale też szczyty ludzkiego heroizmu mogą stać się miarą tego, do czego zdolny jest człowiek zarówno w czynieniu dobra, jak i zła..."
(z deklaracji podpisanej w Sztokholmie w styczniu 2000 r. przez przedstawicieli 45 państw)
W lutym 1945 r. więźniowie obozu głównego w Rogoźnicy zostali ewakuowani. 13 lutego odszedł ostatni transport, a opustoszały obóz zajęła Armia Radziecka. W marcu 1947 r. został on oficjalnie przekazany władzom polskim, które przystąpiły do uporządkowania terenu oraz do zabezpieczenia pozostałości poobozowych. 11.09.1947 r. powstał Komitet Ochrony Gross-Rosen. Ogłoszono konkurs na projekt mauzoleum, upamiętniającego ofiary KL Gross-Rosen, i zaczęto zbierać fundusze na jego budowę. 2.11.1947 r. odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod pomnik-mauzoleum według projektu Adama Prockiego. Jego odsłonięcia dokonano jesienią 1953 r. w mauzoleum umieszczono prochy więźniów. W 1963 r. zdjęto z kamiennego cokołu postać z brązu. W 1985 r. dobudowano do pomnika-mauzoleum dwa skrzydła, w których umieszczono ziemię pobraną z terenów byłych podobozów KL Gross-Rosen.
Władze lokalne, którym w 1947 r. został przekazany teren byłego obozu, zapewniały jego ochronę, zatrudniając dozorców, natomiast jego bezpośrednim opiekunem został świdnicki oddział miejski Związku Byłych Więźniów Politycznych, a potem miejscowy oddział Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD). Opiekę merytoryczną nad terenem byłego obozu Gross-Rosen w latach 50. XX w. powierzono Państwowemu Muzeum Auschwitz-Birkenau. W lewym skrzydle bramy obozowej powstała w 1958 r. pierwsza ekspozycja muzealna.
W 1963 r. teren byłego obozu Gross-Rosen został wpisany do Krajowego Rejestru Zabytków, co spowodowało przyznanie funduszy na wykonanie prac remontowo-zabezpieczających. Dokonano naprawy pomieszczeń przy bramie wejściowej, fundamentów pozostałych po barakach, wycięto drzewa i krzewy przy ogrodzeniu obozu. Zaadaptowano na mieszkanie dla dozorcy pomieszczenia biurowe byłego kasyna esesmańskiego, jego resztę zaś rozebrano.
Na początku lat 70. opiekę merytoryczną nad byłym obozem Gross-Rosen przejęło Muzeum Historyczne we Wrocławiu, skupiając się głównie na dalszym zabezpieczaniu pozostałości poobozowych, rozpoczęto też prace zmierzające do rekonstrukcji kasyna SS. Z myślą o przyszłej wystawie gromadzono dokumenty i eksponaty związane z działalnością KL Gross-Rosen. W związku ze zmianami administracyjnymi i powstaniem województwa wałbrzyskiego opiekę nad tym terenem przejęło Muzeum Okręgowe w Wałbrzychu. W latach 1978-1982 na fundamentach dawnego kasyna SS został wybudowany pawilon, w którym obecnie mieszczą się sale wystawiennicze oraz projekcyjne Muzeum.
21 kwietnia 1983 r. powstało, na mocy rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki Państwowe Muzeum Gross-Rosen. O jego utworzenie zabiegały środowiska więźniarskie i ówczesne władze lokalne, mające świadomość, że upływ czasu zmniejsza lub wręcz zaprzepaszcza możliwość zebrania i zachowania dla przyszłości przede wszystkim relacji i wspomnień świadków tamtych wydarzeń, ale również nielicznych ocalałych dokumentów dotyczących KL Gross-Rosen. Tak więc trzydzieści osiem lat po zakończeniu II wojny światowej, Państwowe Muzeum Gross-Rosen podjęło pracę, mającą na celu zachowanie materialnych pozostałości po byłym obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, udokumentowanie cierpienia i śmierci tysięcy ludzi na tym właśnie skrawku ziemi oraz przekazanie tej wiedzy współczesnemu pokoleniu. Był to ostatni stosowny moment, by ocalić od zapomnienia mały fragment najwstydliwszej części historii współczesnego świata.
Głównym zadaniem Muzeum jest gromadzenie materiałów źródłowych do historii kompleksu KL Gross-Rosen, prowadzenie badań naukowych i upowszechnianie wiedzy historycznej oraz zabezpieczanie pozostałości poobozowych i udostępnianie ich zwiedzającym. Prace prowadzone są w trzech podstawowych działach, a mianowicie: Gromadzenia Zbiorów, Naukowo-Badawczym i Oświatowym.
We wrześniu 2005 roku, po wielu latach starań, dzięki Fundacji Kamieniołomy Gross-Rosen wspieranej przez Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości, teren Muzeum powiększył się o historyczne, skalne wyrobisko, gdzie w czasie wojny pracowali i ginęli więźniowie KL Gross-Rosen. Teren ten uporządkowano, ogrodzono i oświetlono.
W Muzeum w Rogoźnicy można zwiedzić tereny poobozowe, a także kamieniołom – miejsce pracy więźniów. Można również obejrzeć następujące wystawy:
-„KL Gross-Rosen 1941 – 1945″
-„AL Riese – filie byłego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen"
-„Zaginione człowieczeństwo"
-„Barak tzw. francuski"
-„Zostały rzeczy, pamięć, żal..."
Na terenie poobozowym zachowały się:
-Brama obozowa wraz z dwiema przyległymi wartowniami;
-fundamenty bloków i krematorium;
-dzwon obozowy;
-części piwniczne łaźni, kuchni więźniarskiej, tkalni oraz bloku 9/10;
-piec krematorium polowego,
-ściana śmierci – miejsce masowych egzekucji więźniów (dziś w tym miejscu umieszczone są -tablice pamiątkowe poświęcone ofiarom obozu);
-fragmenty ogrodzenia obozu.
-Zachowało się również, wpisane w 1992 r. do Rejestru Zabytków, stare wyrobisko w kamieniołomach – jedno z dwu głównych miejsc pracy więźniów.
Ważnym elementem działalności Muzeum jest popularyzacja tematyki związanej z historią obozu wśród młodzieży szkolnej. Bliska jest także współpraca ze środowiskami byłych więźniów, m.in. z terenu Wałbrzycha, Wrocławia, Poznania, Warszawy. Rokrocznie w pierwszą niedzielę września, organizowane są na terenie byłego obozu uroczystości rocznicowe, połączone z uroczystą mszą polową w intencji pomordowanych.
W 1999 r. Muzeum straciło status muzeum państwowego i obecnie jego działalność finansowana jest przez Sejmik Samorządowy Województwa Dolnośląskiego. Są to ograniczone dotacje, które nie pozwalają na rozwinięcie pełnej działalności naukowej, archiwalnej i edukacyjnej, jak też na zapewnienie systematycznej konserwacji obiektów poobozowych. Ze względu na charakter miejsca – teren byłego obozu koncentracyjnego, to cmentarz tysięcy ofiar – nie są pobierane opłaty za wstęp.
Informacje dla zwiedzających:
Dojazd do Muzeum:
Rogoźnica leży 7 km od Strzegomia, przy trasie Strzegom – Legnica (droga krajowa nr 374). We wsi znajduje się stacja kolejowa oraz przystanek PKS.
Na zwiedzanie terenu i ekspozycji Muzeum należy przeznaczyć minimum 2 godziny. Ze względu na przekazywane treści zaleca się zwiedzanie Muzeum przez dzieci i młodzież szkolną pod opieką dorosłych.
Dojazd do Muzeum:
Rogoźnica leży 7 km od Strzegomia, przy trasie Strzegom – Legnica (droga krajowa nr 374). We wsi znajduje się stacja kolejowa oraz przystanek PKS.
Na zwiedzanie terenu i ekspozycji Muzeum należy przeznaczyć minimum 2 godziny. Ze względu na przekazywane treści zaleca się zwiedzanie Muzeum przez dzieci i młodzież szkolną pod opieką dorosłych.
