Muzea w Polsce

Państwowe Muzea  Byłych Niemieckich Nazistowskich  Obozów Koncentracyjnych i Zagłady w Polsce

absolutny zakaz kopiowanie i używania grafiki na innych stronach i profilach.

Historyczny kontekst

Niemieckie obozy koncentracyjne, takie jak Auschwitz-Birkenau, Treblinka, Sobibór czy Majdanek, były zakładane i zarządzane przez nazistowskie Niemcy w czasie okupacji Polski w latach 1939–1945. Były one częścią hitlerowskiego planu eksterminacji ludności żydowskiej, Polaków, Romów oraz wielu innych narodowości.

Określenie „polskie” w tym kontekście jest nie tylko mylące, ale również krzywdzące dla Polski, która była pierwszym krajem zaatakowanym przez III Rzeszę i przez cały okres wojny znajdowała się pod brutalną niemiecką okupacją. Polacy stanowili jedną z największych grup ofiar nazistowskiego terroru, a polski ruch oporu aktywnie informował świat o zbrodniach popełnianych w niemieckich obozach.

Reakcje i działania w obronie prawdy

W odpowiedzi na użycie tych określeń, polskie władze i organizacje międzynarodowe wielokrotnie podejmowały działania mające na celu prostowanie fałszywych informacji i edukowanie społeczeństwa na temat rzeczywistego kontekstu historycznego. Przykładem jest kampania „German Death Camps”, która miała na celu uświadomienie opinii publicznej, że odpowiedzialność za te zbrodnie ponoszą nazistowskie Niemcy, a nie Polska.

W 2018 roku polski parlament przyjął ustawę o Instytucie Pamięci Narodowej, która początkowo przewidywała kary za przypisywanie Polsce odpowiedzialności za zbrodnie III Rzeszy, choć później zmieniono jej zapisy, aby skupić się na działaniach edukacyjnych i dyplomatycznych.

Wnioski

Określenia takie jak „polskie obozy koncentracyjne” czy „Polski Holocaust” są nie tylko błędne, ale również obraźliwe wobec ofiar i całego narodu polskiego. Właściwe przedstawianie faktów historycznych jest kluczowe, aby zapobiegać rozpowszechnianiu fałszywych narracji oraz aby pamięć o ofiarach nazistowskich zbrodni była uczciwie i godnie pielęgnowana.

1

Obóz Koncentracyjny Stutthof – Konzentrationslager Stutthof

Konzentrationslager Stutthof (znany również pod nazwami: Zivilgefangenenlager Stutthof, Durchgangslager Stutthof, Sonderlager Stutthof, Arbeitserziehungslager Stutthof) był niemieckim nazistowskim obozem koncentracyjnym, założonym na anektowanych terenach Wolnego Miasta Gdańska (niem. Freie Stadt Danzig), w miejscowości Sztutowo, około 36 kilometrów od Gdańska. Obóz ten funkcjonował od 2 września 1939 roku – dzień po wybuchu II wojny światowej – aż do 9 maja 1945 roku.

Stutthof był pierwszym obozem koncentracyjnym założonym przez nazistów na terenach, które obecnie wchodzą w skład Polski, oraz najdłużej działającym tego typu obozem w regionie. 

Rola obozu w systemie nazistowskiej eksterminacji

Na obszarze Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie (niem. Reichsgau Danzig-Westpreussen), obóz Stutthof pełnił kluczową rolę w nazistowskiej polityce masowej eksterminacji ludności. Początkowo był używany do więzienia Polaków, szczególnie inteligencji i elit społecznych, a także członków ruchu oporu. Z czasem jego funkcje ewoluowały, stając się istotnym elementem planów eksterminacyjnych III Rzeszy.

W czerwcu 1944 roku obóz został włączony do realizacji programu „Ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (niem. Endlösung), co nadało mu charakter obozu zagłady. Od tego momentu Stutthof stał się miejscem masowego mordowania ludności żydowskiej, Romów, a także więźniów innych narodowości.

Nazwy używane w korespondencji

Obóz Stutthof funkcjonował pod różnymi nazwami, które zmieniały się w zależności od jego przeznaczenia i statusu administracyjnego:

• Zivilgefangenenlager Stutthof – Obóz Jeńców Cywilnych Stutthof,
• Gefangenen-Sammellager Stutthof – Zbiorczy Obóz Jeńców Stutthof,
• Konzentrationslager Stutthof – Obóz Koncentracyjny Stutthof,
• Gefangenenlager Stutthof – Obóz Jeńców Stutthof.

Charakterystyka obozu

Obóz Stutthof składał się z kilku sekcji, w tym baraków mieszkalnych, obszarów pracy przymusowej, krematoriów i komór gazowych. Na jego terenie prowadzono brutalne praktyki wobec więźniów, w tym przymusową pracę, głodzenie oraz masowe egzekucje.

Według różnych szacunków przez obóz przeszło około 110 000 więźniów, z których 65 000 straciło życie w wyniku rozstrzeliwań, wyniszczającej pracy, chorób i innych brutalnych metod stosowanych przez nazistów.

Znaczenie historyczne

Obóz koncentracyjny Stutthof pozostaje jednym z najbardziej przerażających świadectw nazistowskich zbrodni na terenach Europy Środkowej. Jego historia ukazuje skalę niemieckiego terroru i brutalność polityki okupacyjnej wobec narodów podbitych przez III Rzeszę. Dziś na terenie dawnego obozu działa muzeum, które pełni funkcję edukacyjną i przypomina o tragicznych wydarzeniach, jakie miały tam miejsce.

9 maja obchody rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego

Wstęp do Muzeum jest bezpłatny.
http://stutthof.org/
Muzeum Stutthof; 82-110 Sztutowo ul. Muzealna 6

2
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau – Konzentrationslager Auschwitz

Konzentrationslager Auschwitz (KL Auschwitz), zwany także Stammlager, to niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady, który działał w latach 1940–1945. Został założony przez nazistów na okupowanych terenach Polski w miejscowości Oświęcim, znanej w języku niemieckim jako Auschwitz. Dziś funkcjonuje jako Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, będące symbolem Holokaustu i jednym z najważniejszych miejsc pamięci na świecie.

Auschwitz I – „Obóz macierzysty”

Pierwszy z obozów, znany jako Auschwitz I, powstał w 1940 roku w granicach miasta Oświęcim. Pełnił głównie funkcję obozu pracy przymusowej oraz był administracyjnym centrum zarządzającym dla całego kompleksu Auschwitz-Birkenau. Na terenie Auschwitz I znajdowały się także budynki wykorzystywane do eksperymentów medycznych oraz miejsca pierwszych masowych egzekucji.

Auschwitz-Birkenau na Liście UNESCO

W 1979 roku kompleks Auschwitz-Birkenau został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO pod oficjalną nazwą:
„Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945)”.
Jest to jedyny obóz koncentracyjny znajdujący się na tej prestiżowej liście, co podkreśla jego wyjątkowe znaczenie historyczne i symboliczne w kontekście globalnej pamięci o Holokauście.

Kompleks Auschwitz

Kompleks Auschwitz składał się z trzech głównych obozów:

1. Auschwitz I – obóz macierzysty, miejsce administracji oraz pracy przymusowej,
2. Auschwitz II-Birkenau – największy obóz w kompleksie, pełniący funkcję obozu zagłady, gdzie znajdowały się komory gazowe i krematoria,
3. Auschwitz III-Monowitz – obóz pracy związany z niemieckim przemysłem, w szczególności zakładami IG Farben.

W szczytowym okresie funkcjonowania kompleks Auschwitz mógł jednorazowo przetrzymywać setki tysięcy więźniów, z których zdecydowana większość straciła życie w wyniku masowych mordów, pracy ponad siły, chorób lub eksperymentów medycznych.

Znaczenie historyczne i współczesne

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau to nie tylko miejsce pamięci, ale również instytucja edukacyjna, której misją jest przypominanie o zbrodniach nazistowskich i ich ofiarach. Muzeum odwiedzają miliony osób rocznie, co czyni je jednym z najważniejszych miejsc refleksji nad tragedią II wojny światowej i ludobójstwem.

 

foto: Albin Marciniak

Wstęp na teren Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau jest bezpłatny

---

3

Auschwitz II – Birkenau (Brzezinka)

Auschwitz II – Birkenau, znany także jako Brzezinka, był drugim obozem w kompleksie KL Auschwitz. Pierwotnie funkcjonował jako obóz koncentracyjny, lecz szybko przekształcił się w największe miejsce masowej eksterminacji w systemie niemieckich obozów nazistowskich. To właśnie tutaj zginęła zdecydowana większość ofiar Auschwitz – ponad milion osób, w tym głównie Żydów, Romów, Polaków, a także przedstawicieli innych narodowości.

---

Miejsce masowej zagłady

Birkenau było największym niemieckim obozem zagłady. Na jego terenie powstały specjalnie zaprojektowane komory gazowe i krematoria, które służyły do systematycznej eksterminacji ludzi. Początkowo ofiary były mordowane w zaadaptowanych domach chłopskich, które przekształcono w prowizoryczne komory gazowe. W późniejszym okresie wybudowano specjalne zespoły komór gazowych i krematoriów, które umożliwiały masowe mordy na niespotykaną wcześniej skalę.

---

Symbol Holocaustu

Kompleks Auschwitz, w tym Auschwitz II – Birkenau, stał się jednym z najważniejszych symboli Holocaustu i nazistowskiego terroru. Nazwy Auschwitz i Birkenau pochodzą z języka niemieckiego, zastępując polskie nazwy Oświęcim i Brzezinka, używane przed agresją Niemiec na Polskę w 1939 roku.

---

Dziedzictwo i upamiętnienie

Dziś teren Auschwitz II – Birkenau jest częścią Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, które składa się z dwóch głównych części byłego kompleksu obozowego:

1. Auschwitz I – Stammlager (obóz macierzysty),
2. Auschwitz II – Birkenau (Brzezinka).

Muzeum obejmuje ponad 150 zachowanych budynków, około 300 ruin, rampę kolejową, oryginalne drogi i ogrodzenia. Na jego terenie znajdują się także archiwalia oraz zbiory zawierające ponad sto tysięcy obiektów, takich jak walizki, buty, ubrania więźniarskie, przedmioty codziennego użytku oraz rzeczy pozostawione przez SS-manów.

---

Znaczenie historyczne

Auschwitz II – Birkenau to miejsce, które upamiętnia tragedię milionów ludzi. Jego teren odwiedzają co roku miliony turystów i badaczy z całego świata, aby uczcić pamięć ofiar i zrozumieć skalę zbrodni popełnionych przez nazistów w czasie II wojny światowej.

 

Auschwitz III – Monowitz

Auschwitz III – Monowitz, znany również jako obóz pracy przymusowej w zakładach Buna-Werke, był częścią kompleksu obozów KL Auschwitz. Został założony w październiku 1942 roku jako podobóz Auschwitz I. W okresie od listopada 1943 do listopada 1944 funkcjonował jako obóz niezależny, skupiający podobozowe jednostki przemysłowe Auschwitz I.

---

Charakter obozu

Monowitz powstał na potrzeby niemieckiego koncernu chemicznego IG Farben, który prowadził na jego terenie zakłady Buna-Werke. Od momentu założenia aż do likwidacji obóz pełnił funkcję ciężkiego, niewolniczego miejsca pracy. Więźniowie byli "wynajmowani" niemieckim firmom, które wykorzystywały ich w morderczej pracy przy produkcji materiałów chemicznych i innych towarów przemysłowych.

---

Eksploatacja i warunki

Więźniowie Monowitza byli zmuszani do pracy w skrajnie trudnych warunkach, bez odpowiedniego wyżywienia, odzieży czy opieki medycznej. Ich siły były systematycznie wyczerpywane, a wycieńczenie organizmu często prowadziło do śmierci. Obóz stał się jednym z symboli niewolniczej pracy przymusowej w czasie II wojny światowej, ukazując zbrodniczy sojusz niemieckich koncernów przemysłowych z reżimem nazistowskim.

---

Bilans ofiar Auschwitz

Cały kompleks obozowy Auschwitz, w tym Auschwitz III – Monowitz, przyjął co najmniej 1,3 miliona osób. Spośród nich około 1,1 miliona osób zostało zamordowanych, głównie w Auschwitz II – Birkenau. Monowitz, choć głównie obozem pracy, również był miejscem cierpienia i śmierci tysięcy więźniów w wyniku nieludzkiego traktowania i morderczej eksploatacji.

---

Znaczenie historyczne

Auschwitz III – Monowitz stanowi istotny przykład roli przemysłu w niemieckiej machinie wojennej i eksterminacyjnej. Jego historia uwidacznia, w jaki sposób systematyczne zniewolenie i wyniszczanie ludzi stało się elementem gospodarki wojennej III Rzeszy. Dziś jest to miejsce, które przypomina o skali zbrodni i cierpienia milionów ofiar systemu nazistowskiego.

http://pl.auschwitz.org/m/

 

Muzeum położone jest na obrzeżach miasta Oświęcim przy drodze krajowej nr 933 (uwaga: wjazd na parking od ulicy St. Leszczyńskiej 11). Muzeum znajduje się też w odległości ok. 2 km od stacji kolejowej, skąd istnieje możliwość dojazdu komunikacją miejską.  Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau położone są w odległości ok. 3,5 km od siebie.
Pomiędzy byłymi obozami co godzinę kursuje wahadłowy autobus. Odjazdy z b. obozu Auschwitz 30 minut po każdej pełnej godzinie. Odjazdy z b. obozu Birkenau o każdej pełnej godzinie. Przejazd jest darmowy. Trzykilometrowy odcinek pomiędzy byłym obozami można pokonać pieszo (ulicami: Leszczyńskiej i Wyzwolenia), przechodząc przez teren przyobozowy, na którym w okresie okupacji znajdowały się niemieckie zakłady przemysłowe i warsztaty, magazyny, biura i zaplecze techniczne obozu, będące miejscami pracy i śmierci więźniów. Zachowały się tu pozostałości po kilku bocznicach kolejowych i rampach [link do Judenrampe], na które przywożono pociągi z ludźmi deportowanymi do obozu i gdzie esesmani dokonywali selekcji.

 

---

4

Vernichtungslager Sonderkommando Kulmhof (Waldlager Kulmhof)

 

Nazistowski obóz zagłady założony przez Niemców we wsi Chełmno nad Nerem. Funkcjonował od jesieni 1941 roku do kwietnia 1943, oraz na krótko w 1944 roku. Podstawowe miejsce zagłady ludności żydowskiej z Kraju Warty oraz więźniów łódzkiego getta. Kulmhof był przede wszystkim ośrodkiem zagłady dla ludności żydowskiej z wcielonego do III Rzeszy „Kraju Warty”. W obozie stosowano komory gazowe na ciężarówkach. Stosowano dwa typy ciężarówek – o długości 5,8 m i 4,5 m, obydwie o szerokości 2,5 m i wysokości 1,7 m. Większa mieściła 130-150 osób, mniejsza 80-100. Ciężarówki dostarczono na przełomie listopada i grudnia 1941, pierwsza egzekucja miała miejsce 8 grudnia. Początkowo przerobiono ciężarówki wyprodukowane przez firmy Dodge, Mercedes i Saurer, natomiast w 1942 firma Gaubschat Fahrzeugwerke GmbH (Willi Walter Strasse 32-38; obecnie Karl-Marx-Straße 259/263, Berlin-Neukölln) dostarczyła ok. 30 ciężarówek z komorami gazowymi.

Ustalono liczbę zamordowanych na 350 tys. Najniższą – 152 tys. ofiar ustalono na procesie w Bonn w latach 60. XX wieku. Najbardziej prawdopodobną jest liczba ok. 200 tys. zamordowanych.

 

Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.

 

Dojazd: Z Koła lub Łodzi liniowymi autobusami. Autostrada A2 – zjazd w Dąbiu. Droga 92 – zjazd w Kole w kierunku Dąbie – Uniejów

Wstęp na terem Muzeum oraz zwiedzanie ekspozycji jest bezpłatne.
Chełmno 59A, 62-660 Dąbie

http://www.chelmno-muzeum.eu

---

 

5
Obóz zagłady Treblinka I oraz Treblinka II

 

Arbeitslager Treblinka, SS-Sonderkommando Treblinka, Vernichtungslager Treblinka – wymiennie stosowane nazwy kompleksu dwóch niemieckich obozów, pracy i zagłady, istniejących w latach 1941-1944/1942-1943 w lasach nad Bugiem, wzdłuż linii kolejowej Siedlce – Małkinia, niedaleko wsi Poniatowo. Nazwa pochodzi od nazwy stacji kolejowej znajdującej się 6 km od obozu.

W latach 1941-1944 funkcjonował obóz pracy przymusowej Treblinka I, a w 1942-1943 ośrodek zagłady Żydów Treblinka II. Pomiędzy Warszawą a Treblinką codziennie kursowały wahadłowe pociągi z rzekomymi przesiedleńcami z gett polskich i europejskich (głównie z Niemiec, Czechosłowacji, Austrii, Belgii). W 13 komorach gazowych Niemcy uśmiercali jednocześnie 2 tys. ofiar. Ogółem ośrodek w Treblince pochłonął około 800-920 tys. Żydów. Po likwidacji obozu Niemcy zniszczyli wszystkie zabudowania i skrupulatnie zataili ślady mordu.

Treblinka I
Karny obóz pracy (niem. Arbeitslager) w Treblince powstał latem 1941 roku, po ataku Niemiec na Związek Radziecki (zob. Operacja Barbarossa) przy istniejącej tutaj odkrywkowej kopalni żwiru. Otoczony był ogrodzeniem z drutu kolczastego. W obozie osadzeni byli zarówno Polacy, jak i Żydzi. Kierowano tu „elementy kryminalne”, a także ludność cywilną łapaną w odwecie za akcje zbrojne podziemia. Obóz rozciągał się na 17 ha.

Treblinka II
Powstał późną wiosną 1942 roku, w ramach Einsatz Reinhardt, obok istniejącego już karnego obozu pracy. Istniał do listopada 1943. Pod względem liczby ofiar był to drugi – po Birkenau – obóz zagłady. Obóz miał kształt trapezu o wymiarach 400 × 600 metrów, otoczonego dwoma rzędami ogrodzenia i zasiekami z drutu kolczastego.

 

 

 

 

Pomnik na terenie obozu zagłady Treblinka II

 

 

Makieta obozu zagłady w Treblince w Muzeum Bojowników Getta w Izraelu

http://www.treblinka.bho.pl/

 

---

 

 

6
Sobibor

 

SS-Sonderkommando Sobibor – nazwa niemieckiego obozu zagłady funkcjonującego w ramach „Einsatz Reinhardt” w latach 1942—1943, w lasach 4 kilometry od wsi Sobibór, niedaleko od linii kolejowej łączącej Chełm z Włodawą.

Budowa obozu rozpoczęła się w marcu 1942 w ramach „Aktion Reinhardt”, analogicznie do obozów Belzec i Treblinka. Obóz powstał przy małej stacji kolejowej Sobibór, 5 km od wschodniej granicy Generalnego Gubernatorstwa. Pierwsze transporty więźniów zaczęły docierać w maju 1942.

Sam obóz zajmował z początku obszar ok. 12 ha, a po rozbudowie ok. 60 ha. Składał się z części garnizonowej i czterech ponumerowanych podobozów.
W latach 1942-1943 Niemcy zamordowali w Sobiborze co najmniej 250 tys. Żydów z Lubelszczyzny, Galicji i państw Europy Zachodniej (m.in. Holandii.).
Obóz zagłady w Sobiborze powstał jako drugi, po Bełżcu, ośrodek eksterminacji Żydów w ramach „Akcji Reinhardt”. Decyzja o jego budowie zapadła prawdopodobnie pod koniec października 1941 r., w związku z planowaną zagładą Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa oraz deportacją tysięcy Żydów ze Słowacji na teren dystryktu lubelskiego. Przygotowania do budowy rozpoczęły się późną jesienią tego samego roku, ale zasadnicze prace budowlane przeprowadzono wiosną 1942 r. Obóz wybudowano przy Stacji Kolejowej Sobibór, w obrębie lasów, które gwarantowały odizolowanie tego miejsca od ewentualnych świadków.

 

 

 

Plan obozu

 

20 stycznia 1942 roku SS-Obergruppenfiihre Reinhard Heydrich zwołał spotkanie najwyższych urzędników państwowych. Spotkanie to znane jest obecnie jako "Konferencja w Wannsee", od nazwy przedmieścia Berlina, gdzie miało miejsce. Przedmiotem konferencji, której przewodniczył Heydrich, były kwestie organizacyjne "Ostatecznego Rozwiązania" i koordynacja działań różnych instytucji, zgodnie z zaleceniami Goeringa z l lipca 1941. Część współczesnych historyków wiąże bezpośredni początek ludobójstwa z Konferencją Wannsee.
W rezultacie w tym samym roku, pod kryptonimem "Operacja Reinhard" pospiesznie zbudowano trzy obozy eksterminacji: Bełżec, ukończony w marcu; Sobibór, budowany w marcu i kwietniu; oraz Treblinkę, ukończoną w lipcu. Nazwy te, poza Treblinka, - gdzie większość warszawskich Żydów została zamordowana - nie są tak dobrze znane jak Auschwitz, Dachau czy Ravensbrück z prostego powodu: z około 1.750.000  ofiar uratowało się około 100 Żydów i to tylko dzięki powstaniom. Poza tym obozy te zostały zamknięte na długo przed zakończeniem wojny, co pozwoliło Nazistom na usuniecie siadów ich zbrodni. W dokumentach mówiono o nich jako Durchgangslagers (obozy tranzytowe).

Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze zlokalizowane jest przy osadzie Stacja Kolejowa Sobibór, 18 km od Włodawy.

 

Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze

Oddział Państwowego Muzeum na Majdanku

Stacja Kolejowa Sobibór 1

22-200 Włodawa

http://www.sobibor-memorial.eu/articles.php?acid=270

Wstęp na teren Muzeum Miejsca Pamięci w Sobiborze oraz zwiedzanie ekspozycji jest bezpłatne. Muzeum otwarte jest codziennie z wyjątkiem poniedziałków i dni ustawowo wolnych od pracy.

---

 

 

7

 

Niemiecki Obóz Zagłady w Bełżcu

 

Sonderkommando Belzec der Waffen-SS) – niemiecki nazistowski obóz zagłady funkcjonujący od marca do grudnia 1942 roku. Obóz położony był na południe od wsi Bełżec, nieopodal linii kolejowej Lublin – Lwów.

Niemiecki Obóz Zagłady w Bełżcu był ośrodkiem eksterminacji ludności żydowskiej, w którym od marca do grudnia 1942 roku wymordowano około 500 tysięcy osób, przede wszystkim Żydów z Polski, ale także obywateli żydowskich z Niemiec, Austrii, Czech i Słowacji. Data pierwszych deportacji do Bełżca – 17 marca 1942 r. – to także początek „Akcji Reinhardt”, czyli operacji mającej na celu deportację, zagładę i grabież mienia Żydów z Generalnego Gubernatorstwa. Obóz w Bełżcu powstał jako pierwszy spośród trzech tego typu ośrodków. Na jego terenie naziści wykonywali z użyciem różnych środków eksperymenty, za pomocą których planowali uśmiercenie tysięcy Żydów. Decyzja o Akcji „Reinhardt”, a tym samym o budowie obozu zapadła najprawdopodobniej na konferencji 13 października 1941 roku w kwaterze głównej Hitlera w „Wilczym Szańcu” koło Kętrzyna w Prusach Wschodnich. Wzięli w niej udział, oprócz Heinricha Himmlera, wyżsi dowódcy SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie, między innymi Odilo Globocnik, dowódca SS i Policji w dystrykcie lubelskim, którego jurysdykcji podlegać miał obóz w Bełżcu.

Budowa obozu zagłady została rozpoczęta przez Niemców w dniu 1 listopada 1941 roku. Lokalizacja obozu podyktowana była kilkoma czynnikami. Przede wszystkim przez miejscowość przebiegła linia kolejowa, łącząca Lublin z węzłową stacją w Rawie Ruskiej, do której można było doprowadzić transporty z dystryktów krakowskiego i Galicji. Bełżec był miejscem dobrze znanym nazistom. W 1940 roku funkcjonował tu obóz pracy dla Żydów, z którego więźniowie budowali wał przeciwczołgowy, tzw. linię Otto na granicy ZSRR i Generalnego Gubernatorstwa. Znajdowała się tu również gotowa rampa kolejowa dawnego przedsiębiorstwa eksploatacji lasów.

Obóz zagłady w Bełżcu był pierwszym ośrodkiem, gdzie wykorzystano stacjonarne komory gazowe do mordowania ludności żydowskiej. Zarządzany był przez komendanta wspieranego przez załogę SS, przez którą przeszło maksymalnie 37 osób. Komendantami byli Christian Wirth oraz Gottlieb Hering. Zadania nadzorczo – ochronne sprawowane były przez oddział zwerbowanych radzieckich jeńców wojennych, przeważnie Ukraińców, przeszkolonych w obozie w Trawnikach, których liczba w zależności od okresu oscylowała wokół 100 osób.

W historii funkcjonowania obozu można wyróżnić dwie fazy. Pierwsza rozpoczęła się w dniu 17 marca 1942 zagładą dwóch pierwszych transportów Żydów z Lublina i Lwowa. W okresie tym na terenie obozu funkcjonowała prymitywna drewniana komora gazowa, w której do czerwca 1942 roku zamordowano około 80.000 ludzi. Druga faza przypada na okres wzmożonych deportacji z kierunku Lwowa i Krakowa w lipcu 1942 roku. W tym czasie w centralnej części obozu przygotowano większą, betonową komorę gazową o większej wydajności. W ciągu kilku miesięcy jej funkcjonowania do grudnia 1942 zamordowano w niej około 350-400 tysięcy osób. Zarówno pierwsza prymitywna drewniana komora gazowa jak i jej ulepszona betonowa wersja zostały przygotowane w ten sposób, aby swoim wyglądem przypominały łaźnię. Do ich sufitów zamocowane zostały imitacje natrysków a napisy znajdujące się przy wejściu informowały, że są to pomieszczenie kąpielowe i inhalacyjne. Wszystkie czynności związane z grzebaniem ciał ofiar oraz segregacją ich mienia wykonywała grupa więźniów żydowskich, licząca około 500 osób. Co jakiś czas Niemcy przeprowadzali selekcje, w wyniku których rozstrzeliwane był osoby nie nadające się według nich do dalszej pracy. Z kolejnych transportów wybierano nową grupę do pracy w obozie.

Transporty z ludnością żydowską przywożono do Bełżca w wagonach bydlęcych. Średnio w jednym wagonie transportowanych było około 100 osób. Ekstremalne warunki przewozu - przepełnienie, upał, brak wody i pożywienia powodowały śmierć wielu ludzi już w czasie drogi do Bełżca.

Obóz zakończył funkcjonowanie w grudniu 1942 roku, najprawdopodobniej z powodu braku miejsca na kolejne masowe groby. Do wiosny 1943 roku trwała akcja spalania zwłok i zacierania śladów. Wszystkie budynki oraz urządzenia obozowe zostały rozebrane do czerwca 1943 r. Członkowie ostatniego Sonderkommando biorącego udział w likwidacji obozu zostali wywiezieni do obozu zagłady w Sobiborze i tam zamordowani.

Przez wiele lat miejsce, gdzie dokonano tak strasznej zbrodni, było zapomniane i zaniedbane. Odsłonięcie pierwszego pomnika na terenie byłego obozu zagłady miało miejsce w 1963 r. Pomnik, który stanął na celowo zalesionym przez nazistów terenie, nie był właściwym memoriałem dla wielu tysięcy ludzi tu pomordowanych i w żaden sposób nie zabezpieczał miejsca ich pochówku.

 

Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu

ul. Ofiar obozu 4

22-670 Bełżec

http://www.belzec.eu

---

 

 

8

Państwowe Muzeum na Majdanku / State Museum at Majdanek

 

Niemiecki obóz koncentracyjny w Lublinie, nazywany potocznie Majdankiem, powstał na mocy decyzji Heinricha Himmlera. Wizytując Lublin w lipcu 1941 roku, powierzył on dowódcy SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilowi Globocnikowi zadanie zbudowania obozu „dla 25-50 tys. więźniów, którzy byliby wykorzystywani w warsztatach oraz na budowach SS i policji”. Obóz miał stanowić rezerwuar darmowej siły roboczej dla realizacji planów budowy imperium germańskiego na Wschodzie.

 

 

Obozem zarządzał komendant, wspierany przez załogę, której liczebność dochodziła do 1200 osób. Więźniowie pochodzili prawie z 30 państw. Dominowali obywatele Polski (głównie Polacy i Żydzi), Związku Radzieckiego oraz Czechosłowacji (Żydzi). Poza Żydami i Polakami najliczniejszymi grupami narodowościowymi byli Rosjanie, Białorusini i Ukraińcy. Przedstawiciele innych narodowości stanowili niewielki odsetek ogółu więźniów (m.in. Francuzi, Niemcy).
Od pierwszych chwil pobytu w obozie więźniom nieodłącznie towarzyszyły głód, strach, katorżnicza praca i choroby. Za wszelkie rzeczywiste czy wyimaginowane przewinienia spadały na nich dotkliwe kary i szykany. Życie więźnia było nieustannie zagrożone. Więźniowie umierali w następstwie tragicznych warunków bytowych, ginęli w egzekucjach, mordowano ich w komorach gazowych. Spośród prawdopodobnie 150 tys. więźniów, którzy przeszli przez Majdanek, wg najnowszych ustaleń życie straciło blisko 80 tysięcy osób, w tym około 60 tysięcy Żydów. Dla zatarcia śladów zbrodni zwłoki pomordowanych i zmarłych palono na stosach spaleniskowych i w krematorium.
Tragiczna historia lubelskiego obozu koncentracyjnego dobiegła końca 23 lipca 1944 roku, po wkroczeniu do Lublina Armii Czerwonej. Wkrótce na terenie Majdanka zorganizowano obóz NKWD dla aresztowanych członków polskiego Państwa Podziemnego. W barakach byłego obozu przetrzymywano także przez pewien czas wziętych do niewoli żołnierzy niemieckich.

 

 

 

Wstęp do Muzeum jest bezpłatny

http://www.majdanek.eu/
Państwowe Muzeum na Majdanku
Droga Męczenników Majdanka 67
20-325 Lublin

---

 

 

9

KL Warschau

 

 

(niem. Konzentrationslager Warschau) – nazistowski niemiecki obóz koncentracyjny na terenie Warszawy, będący jednym z elementów realizacji planu zniszczenia 95% powierzchni zabudowanej stolicy, określanego jako tzw. "Plan Pabsta", który przewidywał ostateczne zniszczenie Warszawy jako stolicy Polski. W miejscu miasta hitlerowcy zamierzali wybudować "Nowe niemieckie miasto Warszawa" (niem. "Die neue deutsche Stadt Warschau" ) przeznaczone dla elity niemieckiej. KL Warschau podlegał bezpośrednio Głównemu Urzędowi Gospodarki i Administracji SS a także Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy.

Obóz ten był ewenementem: był bowiem jedynym obozem koncentracyjnym zlokalizowanym w centrum miasta-stolicy państwa europejskiego pod okupacją niemiecką.

 

 

 

Pomnik ofiarom KL Warschau na Skwerze im. Alojzego Pawełka w Warszawie

 

 

 

Zespół obozowy miał gromadzić więźniów, głównie Żydów pracujących w niemieckich zakładach przemysłowych, a ci mieli być rozsyłani stąd do obozów zagłady. Plan ten nie został do końca zrealizowany wobec różnic zdań i interesów wśród samych Niemców. Z getta warszawskiego wywieziono do końca 1942 ok. 300 tysięcy ludzi, w dniu wydania przez Himmlera rozkazu w Warszawie przebywało ok. 1 mln ludzi, a liczba pozostałych przy życiu Żydów warszawskich w dniu wybuchu powstania w getcie warszawskim 19 kwietnia 1943 (w dwa miesiące po wydaniu rozkazu) wynosiła ok. 68 000 osób – zatem oprócz ludności żydowskiej, rozkaz dotyczący likwidacji 500 000 mieszkańców dotyczył w większości pozostających w stolicy Polaków. Rozmiar KL Warschau podlega kontrowersjom. Według nielicznych świadków i kilku polskich historyków, częścią obozu miała być olbrzymia komora gazowa, którą miano urządzić w tunelu przy ul. Bema, nieopodal dzisiejszego dworca Warszawa Zachodnia. W toku śledztwa prowadzonego przez IPN jeden ze świadków, w zeznaniu z 1989 relacjonował o dużej liczbie ofiar bez śladów postrzału z broni ostrej wynoszonych z tunelu (co może sugerować, iż uśmiercano ich w inny sposób, np. gazem). Niemcy mieli przystosować do tego celu betonowe tunele pod linią kolejową. Wedle niepotwierdzonych i budzących kontrowersje tez (dotyczących m.in. możliwości technologicznych domniemanych obiektów) w tej komorze zginęłoby ok. 200 000 osób. Według zwolenników tej hipotezy, wskazują na to zeznania niemieckich oficerów mówiące o instrukcjach nakazujących uśmiercanie w Warszawie 400 osób dziennie, co ich zdaniem wymagałyby zastosowania metod lub urządzeń masowej zagłady.

 

Tunele przy dworcu Warszawa Zachodnia – w drugim od lewej strony miałaby znajdować się komora gazowa

 

 

Dochodzenie z 1945 zostało bardzo szybko przerwane wobec faktu utworzenia obozu pracy na terenie KL Warschau. W 1946 podczas częściowej ekshumacji szczątków ludzkich z terenu obozu zebrano ponad 2 tony prochów, a we wszystkich miejscach egzekucji i kremacji w Warszawie wg danych PCK ogółem 22 tony. W sierpniu 1946 odbył się wielki i symboliczny pogrzeb tysięcy zamordowanych mieszkańców Warszawy – prochy przewieziono na Cmentarz Wolski w 117 trumnach 9 ton prochów ludzkich skremowanych na terenie całej Warszawy. Z prochów usypano kurhan, na którym w latach 70. stanął pomnik Polegli Niepokonani.

info: https://pl.wikipedia.org/wiki/Warschau

 

 

 

 

 

10
KL Gross-Rosen w Rogoźnicy

 

 

 

Historia KL Gross-Rosen

 

 

Obóz Gross-Rosen powstał w sierpniu 1940 roku jako filia KL Sachsenhausen, której więźniowie przeznaczeni byli do pracy w miejscowym kamieniołomie granitu. Pierwszy transport przybył tam 2 sierpnia 1940 roku. 1 maja 1941 roku Arbeitslager Gross-Rosen uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego. W pierwszych dwóch latach istnienia KL Gross-Rosen był małym obozem nastawionym w dalszym ciągu na obsługę kamieniołomu.

 

W Muzeum w Rogoźnicy można zwiedzić tereny poobozowe, a także kamieniołom – miejsce pracy więźniów.

Dojazd do Muzeum:
Rogoźnica leży 7 km od Strzegomia, przy trasie Strzegom – Legnica (droga krajowa nr 374). We wsi znajduje się stacja kolejowa oraz przystanek PKS.

http://www.klubpodroznikow.com/relacje/polska-inne-miejsca/1333-muzeum-gross-rosen-w-rogonicy

 

 

---

 

11
Płaszow

Nniemiecki obóz pracy przymusowej (niem. Zwangsarbeitslager Plaszow des SS- und Polizeiführers im Distrikt Krakau), później przekształcony w obóz koncentracyjny (niem. Konzentrationslager Plaszow bei Krakau). Założony dla ludności żydowskiej ze zlikwidowanego 14 marca 1943 getta, na terenie dawnych podkrakowskich gmin Podgórze i Wola Duchacka. Powstał jesienią 1942 na terenach dwóch żydowskich cmentarzy. Był jednym z trzech "Żydowskich Obozów Pracy" (niem. Judenarbeitslager), utworzonych pod Krakowem i nosił wówczas nazwę Julag I (pozostałe dwa zbudowano w Prokocimiu – Julag II, i w Bieżanowie – Julag III).

Widok obozu Plaszow w 1942 roku

 

Liczba więźniów sięgnęła nawet 25 tysięcy, mieszkających i pracujących w 180 różnego rodzaju budynkach i barakach. Na terenie obozu szyto mundury (zakłady Madritsch), drukowano dokumenty, rozkazy i inne druki władz hitlerowskich. Były w obozie warsztaty samochodowe, elektryczne, stolarskie, ślusarskie i liczne inne. Więźniowie obozu zatrudnieni też byli m.in. w pobliskich kamieniołomach byłej firmy "Liban & Ehrenpreis".

 

Liban – potoczne określenie karnego obozu pracy Służby Budowlanej (niem. Straflager des Baudienstes im Generalgouvernement) utworzonego przez Niemców na terenie przedsiębiorstwa "Krakowskie Wapienniki i Kamieniołomy Ska Akc." (od nazwiska założyciela przedsiębiorstwa – Bernarda Libana, zwanego potocznie Libanem) w krakowskiej dzielnicy Podgórze w południowym wzgórzu Krzemionek Podgórskich.

Osobny art.

Filie obozu Płaszów umiejscowione były przy większych zakładach przemysłowych; była wśród nich znana z filmu "Lista Schindlera" Fabryka Naczyń Emaliowanych, własność Oskara Schindlera.

 

osobny art:

 

 

 

 

---

 

 

12
Piaśnica. Miejsce martyrologii i pamięci.

 

Masowe egzekucje w Piaśnicy rozpoczęły się pod koniec października 1939 i były kontynuowane do początków kwietnia 1940. Stanowiły element tzw. akcji „Inteligencja”, a ich wykonawcami byli funkcjonariusze SS oraz członkowie paramilitarnego Selbstschutzu. Historycy oceniają, że ofiarą ludobójstwa dokonanego w lasach piaśnickich padło od 12 tys. do 14 tys. ludzi. W gronie ofiar znaleźli się liczni przedstawiciele polskiej inteligencji z Pomorza Gdańskiego, a także osoby narodowości polskiej, czeskiej i niemieckiej przywiezione z głębi Rzeszy. Piaśnica stanowi największe, po KL Stutthof, miejsce kaźni ludności polskiej na Pomorzu w okresie II wojny światowej. Nazywana jest czasem „pomorskim Katyniem” lub „Kaszubską Golgotą”.

 

Jeden z masowych grobów w Piaśnicy foto: Paweł Marynowski

 

 

 

Piaśnica – moment egzekucji

 

---

 

 

13
Niemiecki obóz przesiedleńczy w Potulicach - Lebrechtdorf

Niemiecki obóz przesiedleńczy i pracy, zbudowany w 1941 w Potulicach, jako podobóz Stutthofu (od jesieni 1941 do początku 1942). W styczniu 1942 r. obóz w Potulicach został organizacyjnie usamodzielniony. Szacuje się, że na terenie obozu przebywało około 25 tys. osób.

 

Obóz w został założony 1 lutego 1941 r. jako obóz zbiorczy dla polskich rodzin wysiedlanych z Pomorza, a następnie kierowanych na teren Generalnego Gubernatorstwa. Obóz początkowo mieścił się w budynkach miejscowego folwarku. W okresie od jesieni 1941 do początku 1942 r. pełnił funkcję "wychowawczego" obozu pracy. W tym czasie rozpoczęto rozbudowę, która trwała aż do końca 1944 r. Od 1 września 1942 r. podporządkowano mu obozy Centrali Przesiedleńczej w Smukale i Toruniu. Do obozu Niemcy kierowali wysiedlane rodziny polskie, których gospodarstwa zostały przekazane osadnikom niemieckim. Więźniowie obozu początkowo kierowani byli do prac w gospodarstwach rolnych i dużych zakładach przemysłowych na terenie okręgu Gdańsk – Prusy Zachodnie. Po rozbudowie obozu, na jego terenie powstawały także filie przedsiębiorstw przemysłowych. Na terenie obozu funkcjonował również wydzielony obóz dla dzieci ze wschodu (Ostjugendbewahrlager). W dniu 21 stycznia 1945 r. w obozowej ewidencji było odnotowanych 11 188 osób. Na terenie obozu przebywało 5339 osób, w tym 660 dzieci i 189 chorych. Poza obozem w komandach na terenie przedsiębiorstw Gdańska, Gdyni, Elbląga, Bydgoszczy i Piły były 4552 kolejne osoby, a w gospodarstwach rolnych – 1327 osób. Przyjmuje się, że ogółem w obozie było więzionych około 25 tys. osób. W ewidencji zgonów odnotowano 1297 osób, w tym 767 dzieci.

 

 

 

 

Cmentarz wojenny zlokalizowany jest na terenie byłego obozu przesiedleńczego i pracy. Na cmentarzu spoczywa blisko 1300 więźniów. W 1969 r. odsłonięto na cmentarzu pomnik, upamiętniający miejsce spoczynku ofiar obozu hitlerowskiego

 

 

---

 

 

Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Edukacji Narodowej dzieciom do lat 13 wstęp do muzeów martyrologii jest zabroniony. Uczniowie powinni zwiedzać Muzeum pod opieką osób dorosłych.