Muzeum zegarów
Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
Trzecia co do wielkości kolekcja zegarów słonecznych na świecie. W jej zbiorach znajduje się ponad 600 eksponatów. Pośród wielu zegarów, znajdują się także "perełki" z XV w. W Muzeum znajduje się kolekcja zegarów słonecznych, biblioteka starodruków, zespół wnętrz zabytkowych: mieszkanie Przypkowskich z pocz. XX w. i apartament z XVIII w,. w piwnicach zbiory dawnej gastronomii i farmacji.
O muzeum które prowadzi, jego Dyrektor Maciej Przypkowski pisze:
Kolekcja zegarów słonecznych znajdująca się w Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie została zapoczątkowana i w znacznej części zgromadzona przez mego dziadka Feliksa Przypkowskiego (1872-1951). Chociaż ukończył on studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim i całe życie pracował jako lekarz medycyny ogólnej, ze specjalnością położnictwa i neonatologii, od wczesnej młodości interesował się też astronomią oraz gnomoniką. W roku 1895, będąc jeszcze studentem wykonał swoje dwa pierwsze zegary słoneczne, niewielkie modele z kartonu. W dawnych zbiorach rodzinnych znajdował się już jeden zegar słoneczny, Erazma Habermela z końca XVI wieku, przechowywany wraz z kilkunastoma tomami starodruków jako pamiątka po Janie Józefie Przypkowskim (1707-1758), profesorze matematyki i astronomii na Akademii Krakowskiej. Dziadek Feliks na swym domu w Jędrzejowie zbudował prywatne obserwatorium astronomiczne, w którym używał teleskopu własnej konstrukcji. W pozyskiwaniu zegarów słonecznych pomagała mu rozległa praktyka lekarska – czasem w trakcie wizyty domowej, spostrzegłszy interesujący go obiekt, rezygnował z honorarium w zamian za niego. Później niektórzy pacjenci, znając już kolekcjonerskie zainteresowanie doktora, sami oferowali mu zegary do zbiorów. Feliks zgromadził także bibliotekę dzieł o tematyce swych zainteresowań, w tym cenne starodruki, jak np. De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika czy Selenographia Jana Heweliusza z jego autografem. Starodruki nabywał utrzymując stały korespondencyjny kontakt ze znanymi europejskimi antykwariatami m.in. w Monachium czy Augsburgu. W działalności kolekcjonerskiej pomagała mu żona, a moja babcia Zofia z Horstów (1882-1969), która w roku 1961 sporządziła pierwszą księgę inwentarzową prywatnego jeszcze muzeum. Za życia dziadka Feliksa kolekcja liczyła 185 eksponatów, w tym 67 unikatowych obiektów przez niego skonstruowanych.
Zainteresowania kolekcjonerskie i gnomoniczne przejął syn Feliksa i Zofii, a mój ojciec Tadeusz Przypkowski (1905-1977). Ukończył on historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim uzyskując doktorat w roku 1929, zaś w roku 1964 habilitował się w zakresie historii nauki w Polskiej Akademii Nauk. Ponadto zajmował się inwentaryzacją zabytków, genealogią, heraldyką, grafiką – w szczególności ekslibrisami, które wykonywał w technice linorytu barwnego, był też artystą fotografikiem. Do prywatnej kolekcji, odziedziczonej po swym ojcu, pozyskał jeszcze 34 przenośne zegary słoneczne, sam zaś wykonał ich trzy egzemplarze. Oprócz tego znany jest jako autor licznych, pięknych i zachowanych do dziś ściennych zegarów słonecznych, przeważnie wykonanych w technice sgraffito: na Kościele Mariackim w Krakowie, na Zapiecku przy Rynku Starego Miasta w Warszawie, na ratuszu w Sandomierzu, na zamku w Szydłowie, a w Jędrzejowie na kościele Św. Trójcy, na narożniku Rynku, na budynku naszego muzeum oraz w wielu innych miejscach w Polsce i za granicą. W 1967 roku zaprojektował zespół siedmiu zegarów słonecznych dla obserwatorium astronomicznego w Greenwich na zerowym południku, jednakże zostały one wykonane z nietrwałego materiału i uległy zniszczeniu. Jeden z nich odtworzono pieczołowicie w 2012 roku, mam nadzieję, że pozostałe zostaną również zrekonstruowane.
3 lutego 1962 roku, z inicjatywy mego ojca, rodzina Przypkowskich przekazała swe zbiory Państwu Polskiemu i równocześnie powstało Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, a Tadeusz został jego dyrektorem. Wszystkich przekazanych pozycji inwentarzowych było wówczas 743, zaś kolekcja zegarów słonecznych liczyła 219 obiektów. Wkrótce jednak zbiory znacznie się powiększyły. Dzięki nieustępliwym staraniom dyrektora, muzeum otrzymywało państwowe dotacje, a nawet trudno dostępne w owych czasach dewizy na zakupy zagraniczne. Kolekcjonerska pasja mego ojca, jego znakomita orientacja oraz rozległe kontakty osobiste w kręgach europejskich antykwariuszy sprawiły, że gdy przechodził na emeryturę w 1976 roku w naszym muzeum było już 336 zegarów słonecznych. Jednakże te liczne zakupy wzbudziły zainteresowanie na rynku antykwarycznym tego typu obiektami, co spowodowało skok cen i już od lat 80. ubiegłego wieku zakupy zagraniczne stały się dla nas nieosiągalne.
Po ukończeniu studiów historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim (1970) i muzealnictwa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (1974) oraz po kilku latach pracy w muzeum, objąłem po ojcu funkcję dyrektora. Przeprowadzony w latach 80. kapitalny remont zabytkowych budynków muzealnych, umożliwił powstanie w nich stałej ekspozycji zbiorów, w tym oczywiście kolekcji zegarów słonecznych. Od roku 2012 ekspozycję zegarów słonecznych można oglądać całkowicie zmodernizowaną, w nowej aranżacji plastycznej. Cały czas mając na uwadze rozwój kolekcji, udało się powiększyć ją o 42 zabytkowe obiekty tak, że obecnie liczy 378 pozycji zawartych w niniejszym katalogu.
Autorami not katalogowych zegarów słonecznych zgromadzonych w Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie są: Dariusz Oczki, entuzjasta zegarów słonecznych, członek rzeczywisty British Sundial Society, twórca portalu internetowego gnomonika.pl oraz Rafał Zaczkowski, astronom i muzealnik po studiach na Uniwersytecie Jagiellońskim, od 2006 zatrudniony w naszym muzeum i aktualnie pełniący w nim funkcję kustosza.
Piotr Maciej Przypkowski.
W podziemiach muzeum oglądać można zbiory sprzętu gospodarstwa domowego.
Działy muzeum
Zasadniczy dział stanowi kolekcja zegarów słonecznych (wśród których są reprezentowane niemal wszystkie typy tych instrumentów, używanych od XVI wieku do czasów najnowszych) oraz przyborów astronomicznych, gnomonicznych i wszelkich przyrządów służących do pomiaru czasu, jak klepsydry, zegary ogniowe czy ciekawsze typy zegarów mechanicznych.
Dział grafiki i ekslibrisu w Muzeum im. Przypkowskich zapoczątkował Feliks Przypkowski w 1912 roku, gdy znalazł w antykwariacie Jakuba Rosenthala w Wiedniu szczególnie ciekawą pozycję. Z biegiem lat poważnie się ona rozrosła, a dzisiaj liczy blisko 25.000 znaków książkowych i grafik od XVI do XX wieku.
Gastronomii
Zbiór pamiątek związanych z kuchnią – przeszło 2 tysiące obiektów - zawdzięczamy jednej z licznych pasji pierwszego dyrektora Muzeum Tadeusza Przypkowskiego, który interesował się między innymi gastronomią. Jednym z najchętniej oglądanych przez turystów pomieszczeniem jest kuchnia: niewielka, przytulna, z białym kredensem i piecem chlebowym. Zwiedzający mają też okazję zobaczyć zabytkowe piwnice, „pełne” starych rondli, patelni, kotłów do gotowania, form do pieczenia, moździerzy, samowarów i in. Na kolekcję składają się również dawne przepisy kulinarne, prospekty reklamowe oraz menu różnych restauracji.
Historyczno - Artystyczny
Dział gromadzi zróżnicowaną tematycznie kolekcję i obejmuje prawie 7 tysięcy obiektów. Znaczące miejsce w zbiorach działu zajmują pamiątki po założycielach Muzeum – rodzinie Przypkowskich; nasi goście zwiedzają mieszkanie doktora Feliksa mieszczące się w zabytkowej kamienicy. Część zbiorów stanowią dokumentacja dotycząca Kapituły Orderu Białego Kruka; judaika; ponadto dużym zainteresowaniem cieszą się materiały legionowe oraz pamiątki związane z Józefem Piłsudskim, jak również fotografie /szczególnie te przedstawiające Jędrzejów na początku XX wieku/ i zbiory filokartystyczne. Dużą atrakcją są też wnętrza urządzone jak pałacowe, z umeblowaniem z XVIII/XIX w.; ozdobą tych zbiorów jest zespół rokokowych kurdybanów. W ostatnim czasie pozyskano niezwykle cenną kolekcje dawnych aparatów i sprzętu fotograficznego.
Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
Pl. T. Kościuszki 7-8
28-300 Jędrzejów
Czynne codziennie oprócz poniedziałków
w godz. 8 - 15, w sezonie letnim 8 - 16
w godz. 8 - 15, w sezonie letnim 8 - 16
