Muzea w Polsce

„Ze wszech ksiąg najbardziej godna przeczytania…

Wokół De revolutionibus Mikołaja Kopernika”

 

   Z okazji 550. rocznicy urodzin wielkiego astronoma w Sali Królewskiej Ratusza Staromiejskiego zostały  zaprezentowane m.in. dwa pierwsze wydania  „De revolutionibus orbium coelestium”. Libri VI (Norymberga 1543). Wyjątkowa wystawa poświęcona największemu dziełu życia Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium, prezentuje w jednym miejscu także wiele innych, wyjątkowych ksiąg, na ogół niedostępnych, skrzętnie przechowywanych w gablotach a nawet sejfach muzealnych.

 

Wystawa „Ze wszech ksiąg najbardziej godna przeczytania… Wokół De revolutionibus Mikołaja Kopernika”

 

W salach muzealnych Ratusza Miejskiego zebrano wiele ksiąg nie tylko cennych, ale i ważnych dla nauki na przestrzeni wieków. To jedyna okazja aby zobaczyć je wszystkie, zarówno pierwsze, ale również drugie i trzecie wydania De revolutionibus orbium coelestium w jednym miejscu.

 

 

 

Rękopis powstał w latach 1515-30. Dopiero w 1541 Kopernik powierzył go, w celu wydania drukiem, Retykowi, który w 1539 przybył do Fromborka, aby zapoznać się z teorią Kopernika. Pierwsze wydanie tego dzieła ukazało się w Norymberdze w 1543, w drukarni Jana Tetreiusa. Drugie wydanie De revolutionibus orbium coelestium wydane zostało w 1566 w Bazylei, trzecie w 1617 w Amsterdamie, a czwarte w 1854 w Warszawie.

Rękopis oryginału zaginął na wiele lat. Udało się go odnaleźć po prawie dwóch wiekach w Pradze Czeskiej. W roku 1953 rząd Czechosłowacji przekazał rękopis Polsce. Obecnie jest on przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej.

 

 

Wydanie drugie De revolutionibus orbium coelestium (Bazylea 1566) ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu

 

 

O wystawie opowiada Michał Kłosiński

Wystawa ma dosyć długi tytuł "Ze wszech ksiąg najbardziej godna przeczytania… Wokół De revolutionibus Mikołaja Kopernika" ale myśleliśmy też o nieco innym tytule, odnoszącym się do książki Owena Gingericha* "Książka której nikt nie przeczytał", amerykańskiego badacza który całe życie oddał De revolutionibus bo zjeździł cały świat a przede wszystkim najważniejsze biblioteki europejskie, poszukując pierwszych wydań De revolutionibus. Później szukał drugich wydań a także trzecich i naliczył  ich około 280 egzemplarzy ksiąg wydanych i zachowanych a mówimy o pierwszym wydaniu, czyli Norymberga 1543 rok. Nakład wówczas tej książki wynosił 500 egzemplarzy. Można więc powiedzieć że ponad połowa nakładu się zachowała, co jest bardzo dobrym wynikiem.  Ten tytuł "Książka której nikt nie przeczytał" nawiązywał do innej frazy - refleksji Kestlera, który był dosyć popularnym intelektualistą lat 60-tych w których napisał książkę "Lunatycy" i tam dosyć mocno bronił tezy że "De revolutionibus" było książką której nikt nie czytał, że została opublikowana ale nie zyskała odzewu w środowisku naukowym czy też w szerszym odbiorze społecznym. Działalność Gingericha przeczyła temu bardzo mocno z tego względu, że on na większości tych 280 egzemplarzy odkrywał notatki wielu ich właścicieli. Dzisiaj także lubimy sobie coś zapisywać na stronach książek. To miało bardzo duże znaczenie historyczne bo pozostał ślad o użytkowaniu tej książki i myśli które są zapisywane. Większość z tych książek była w ten sposób komentowana a więc teza że jest to książka której nikt nie czytał, została obalona, właśnie choćby przez ilość tych notatek. 
Z zebranych notatek mogła by powstać kolejna książka, będąca zbiorem myśli i komentarzy wielu autorów. Cześć z tych komentarzy Jay Gingerich przytacza w swojej książce.

* Owen Jay Gingerich – amerykański astronom oraz historyk nauki.

 

Wydanie pierwsze De revolutionibus orbium coelestium, Norymberga 1543, zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.

 

Wracając do wystawy, tak jak powiedziałem De revolutionibus jest głównym punktem tej wystawy podzielonej na dwie części. Z lewej strony mamy część przed De revolutionibus, czyli taką historię opowiedzianą w książkach, dziejącą się przed 1543 rokiem. Tutaj pokazujemy wiele egzemplarzy z których Kopernik korzystał, przygotowując się czy ucząc się i wchodząc w świat astronomii, ale nie są to egzemplarze które były jego prywatną własnością. Niestety, duża część z ksiąg należących do Kopernika znajduje się w Szwecji w Bibliotece Uniwersyteckiej Uppsali. Tutaj warto podkreślić że jesteśmy już po rozmowach z Uppsali i na jesienną wystawę kilka inkunabułów zostanie nam wypożyczone. Będzie to niesamowita gratka nie tylko  miłośników życia i twórczości Mikołaja Kopernika, ale i dla wszystkich bibliofilów. Te księgi po raz pierwszy od czasów Potopu Szwedzkiego pojawią się w Polsce. Mimo że sporo osób jeździ turystycznie do Szwecji, to jednak jest to biblioteka uniwersytecka poza głównym centrum zwiedzania a księgi nie są wystawione na widok publiczny. Jeżeli uda się je sprowadzić na wystawę do Torunia, to niewątpliwie będzie to duże wydarzenie na skalę światową.   

 

 

Wydanie drugie De revolutionibus orbium coelestium, Bazylea 1566, zbiory Muzeum Okręgowe w Toruniu.

 

 

W 1999 rękopis dzieła został wpisany na listę Pamięć świata UNESCO. W Polsce znajduje się 12 egzemplarzy pierwszego wydania.

W 2008 r. na aukcji w nowojorskim domu Christie's, dzieło Mikołaja Kopernika zostało sprzedane za 2,2 mln dolarów. Była to niemal dwukrotność ceny szacunkowej.

 

Galileo Galileo (1564-1642) Wydanie Dialogu sopra i due massimi sistemi del mondo pochodzące z początku XVIII w. z nieznanej drukarni. Fikcyjny adres wydawniczy: w rzeczywistości książkę tę wydano w Neapolu, a nie we Francji, jak zostało to podane na karcie tytułowej.

 

 

Michał Kłosiński
Kustosz i kierownik działu Dom Mikołaja Kopernika w Muzeum Okręgowym w Toruniu. Absolwent historii sztuki i filozofii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Autor kilkunastu wystaw z zakresu tematyki kopernikańskiej, historii nauki i kultury materialnej czasów późnego średniowiecza i renesansu. Popularyzator postaci Mikołaja Kopernika.

 

Kurator wystawy Michał Kłosiński, foto Albin Marciniak

 

 

Wystawa czasowa 

„Ze wszech ksiąg najbardziej godna przeczytania… Wokół De revolutionibus Mikołaja Kopernika”

 

 

Czas trwania wystawy: 22.02.2023 – 7.05.2023

Miejsce wystawy: Ratusz Staromiejski w Toruniu, Sala Królewska, hol przed Salą Królewską

Organizatorzy wystawy: Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, Muzeum Okręgowe w Toruniu, Wojewódzka Biblioteka Publiczna –Książnica Kopernikańska w Toruniu, Archiwum Państwowe w Toruniu

Merytoryczne przygotowanie wystawy:  Magdalena Awianowicz (Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu), Marta Czyżak (Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu), Elżbieta Hudzik (Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu), Michał Kłosiński (Muzeum Okręgowe w Toruniu), Liliana Lewandowska (Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu), Andrzej Mycio (Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu), Krzysztof Nierzwicki (Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu), Anna Wronka (Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu)

Opieka konserwatorska: Oddział Konserwacji i Zabezpieczenia Zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej, Pracownia Ochrony Zbiorów Książnicy Kopernikańskiej, Dział Konserwacji Muzeum Okręgowego w Toruniu

Kurator wystawy z ramienia Muzeum Okręgowego w Toruniu: Michał Kłosiński

Oprawa plastyczna: Krzysztof Białowicz

 

Wydanie pierwsze De revolutionibus orbium coelestium, Norymberga 1543, zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu.

 

Wydanie drugie De revolutionibus orbium coelestium, Bazylea 1566, zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.

 

 

Wydanie trzecie De revolutionibus orbium coelestium, Amsterdam 1617, zbiory zbiory Muzeum Okręgowe w Toruniu.

 

 

Ekspozycja części przed De revolutionibus, czyli historia opowiedziana w książkach, dziejąca się przed 1543 rokiem.

 

 

Dzieło Ptolemeusza Geografa, znane również pod nazwą Cosmographia, to atlas i traktat o kartografii. Składa się z ośmiu ksiąg, z których pierwsza zawiera traktat o tworzeniu map w oparciu o siatkę geograficzną, dalsze z kolei przedstawiają mapy: dużą i mniej szczegółową mapę świata oraz oddzielne i bardziej szczegółowe mapy regionalne.

 

 

Pierwsze wydanie dzieła Galileusza, w którym autor porównuje teorię geocentryczną Ptolemeusza z teorią heliocentryczną Kopernika, opowiadając się za tą drugą. Tekst przyjmuje formę dialogu, nawiązując tym samym do wzorców antycznych.

 

 

O bokach i kątach trójkąta Mikołaja Kopernika (Wittenberga 1542) ze zbiorów Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku.

 

 

Tabulae Rudolphinae, czyli Tablice Rudolfińskie nazwane tak zostały na cześć cesarza Rudolfa II Habsburga (1552-1612), na zlecenie którego pracowali obydwaj ich autorzy, Tycho Brahe (1546-1601) i Johannes Kepler. Składają się z katalogu 1005 gwiazd oraz tablic planetarnych. Dzieło to opublikował Johannes Kepler, wykorzystując dane z obserwacji Tychona Brahe.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

O wystawie opowiadał Michał Kłosiński

opracowanie &foto Albin Marciniak