Najstarsza Wieża Wodna w Polsce - wodociągowy cud techniki XVI wieku
Odwiedzając Wieżę Wodną, można nie tylko – w ślad za Mikołajem Kopernikiem - podziwiać Frombork, panoramę Zalewu Wiślanego i gwiazdy, ale również wypić dobrą kawę i zjeść pyszne ciasto. Na parterze wieży oraz przed, znajduje się kawiarnia a całość tworzy całkiem udany zestaw, dopełniając zwiedzanie tego niewielkiego średniowiecznego miasteczka.
Wieży nie sposób pominąć bo wznosi się na wprost wzgórza Katedralnego i pomnika Mikołaja Kopernika a całość przedziela droga łącząca Braniewo z Elblągiem. Wieżę widać także doskonale ze wzgórza, z plaży i portu a nawet widzą ją żeglarze na Zalewie Wiślanym wpływając do portu we Fromborku. Na wieży znajduje się taras widokowy skąd roztacza się piękna panorama, natomiast wnętrza wykorzystywane są na wystawy czasowe oraz ekspozycję stałą.
Stojąca na kanale Wieża Wodna jest kolejnym majstersztykiem inżynieryjnym dawnych czasów. Jest to bowiem jeden z dwóch najstarszych wodociągów europejskich, zbudowany w latach 1571–1572, czyli zaledwie 28 lat po śmierci Mikołaja Kopernika (pierwszy wodociąg zbudowano w Augsburgu w 1548 r.) Inwestycję tę podjęła kapituła warmińska dla własnych potrzeb. Kanonicy zechcieli bowiem mieć wodę bieżącą przy swoich kanoniach, położonych na wzgórzu, górującym nad wodami Zalewu o około 20,5 metra.
Wieża Wodna to charakterystyczny, integralny element tzw. Kanału Kopernika. Kanał został pobudowany jeszcze w czasach Zakonu Krzyżackiego, zapewne pod koniec XIV wieku, liczył prawie 6 kilometrów długości i doprowadzał do Fromborka słodką wodę z rzeki Bauda, wpadając ostatecznie do słonych wód Zalewu Wiślanego, w pobliskim porcie.
W tym właśnie miejscu przez długie lata funkcjonował m.in. młyn wodny, a wieżę w jej obecnym kształcie wybudował murarz, niejaki Stanisław (Stanislao). W latach 1571-1572 budowlę wyposażono w specjalnie zaprojektowany, częściowo mosiężny mechanizm czerpakowy, dzięki czemu woda z kanału była podnoszona na znaczną wysokość (około 25 m), skąd dzięki różnicy ciśnień i wykorzystaniu zasady naczyń połączonych, była doprowadzana na fromborskie wzgórze i do kanonii zewnętrznych, leżących poza murami katedralnych umocnień.
W owym czasie była to całkowicie nowatorska idea. Tego typu system wodociągowy był pierwszym na ziemiach polskich oraz drugim, po bawarskim Augsburgu z 1548 roku, na terenie całej Europy! Twórcą fromborskiej maszynerii wodociągowej był wrocławski rurmistrz Valentin Hendel (Valten Händel), pradziad wielkiego kompozytora baroku: Jerzego Fryderyka Haendla. Rodzina kompozytora przeprowadziła się w początkach XVII wieku ze Śląska do Halle w Saksonii.
Z biegiem lat autorstwo skomplikowanego systemu wodociągowego zostało mylnie przypisane genialnemu naukowcowi i astronomowi – Mikołajowi Kopernikowi, a kanał, wieża i wodociąg stały się w świadomości ludzkiej nierozłącznymi budowlami, w konsekwencji datowanymi na ten sam okres.
Urządzenia wodociągowe działały przez około 200 lat. Pod koniec XVIII wieku rury i konstrukcję czerpakową rozebrano, ale sam Kanał Kopernika pełnił jeszcze swoje funkcje gospodarcze aż do 1944 roku. Do tego czasu napędzał koło wodne młyna zbożowego w obrębie Wieży Wodnej.
Współcześnie, odwiedzając Wieżę Wodną, można nie tylko – w ślad za Mikołajem Kopernikiem - podziwiać Frombork, panoramę Zalewu Wiślanego i gwiazdy, ale również posłuchać dźwięków muzyki Haendla...
autor tekstu - dr Cezary Wawrzyński
ul. Elbląska 2 Frombork
Wieża Wodna wyróżniona w konkursie Zabytek Zadbany
„Zabytek Zadbany” jest konkursem ogłaszanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Nadzór nad konkursem sprawuje Generalny Konserwator Zabytków. Od 2011 roku podmiotem realizującym procedurę konkursową jest Narodowy Instytut Dziedzictwa. Konkurs skierowany jest do właścicieli, posiadaczy i zarządców zabytkowych obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Celem konkursu jest promocja opieki nad zabytkami i upowszechnianie najlepszych wzorów właściwego utrzymania i zagospodarowania obiektów. Charakter edukacyjny konkursu polega na popularyzacji wiedzy dotyczącej właściwego postępowania z zabytkami architektury podczas ich użytkowania oraz w trakcie przeprowadzanych remontów. Konkurs promuje właściwe użytkowanie zabytkowych obiektów, ochronę „substancji zabytkowej” podczas wykonywanych remontów, utrzymanie estetycznego wyglądu budowli oraz ich otoczenia, które nierzadko również wpisane jest do rejestru zabytków.
opracowanie & foto: Albin Marciniak
