Skansen w Wygiełzowie

Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie w Małopolsce

W roku 1965 z inicjatywy Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie dr Hanny Pieńkowskiej, powstał projekt sieci parków etnograficznych województwa krakowskiego. Przewidywał on organizację wojewódzkiego parku etnograficznego w trzech oddziałach: w Nowym Sączu, Tarnowie i na Podhalu, a także siedem skansenów regionalnych m.in. w Wygiełzowie. W tym okresie zbliżały się do końca prace konserwatorskie w ruinach zamku lipowieckiego. Zaistniały więc warunki sprzyjające utworzeniu w sąsiedztwie ośrodka skansenowskiego. Budowę skansenu rozpoczęto w 1968 r. Zostały pozyskane i przeniesione na teren nowego skansenu dwa obiekty: dom miejski z Chrzanowa z 1804 r. oraz spichlerz z Kościelca z 1798 r. Po kilkunastomiesięcznym okresie penetracji terenu trafiły tu kolejne obiekty w tym okazała chałupa sołtysia z Przegini Duchownej z 1862 r., z wyjątkowo bogatym, oryginalnym wyposażeniem wnętrza. W kolejnych latach pozyskiwano dalsze obiekty architektury drewnianej: chałupy, stodoły, spichlerze, chlewik, kuźnię i olejarnię, a także zabytkowy kościół z Ryczowa z początku XVII wieku. Oficjalne otwarcie i udostępnienie do zwiedzania pierwszych obiektów nastąpiło już w październiku 1973 r. Aktualna ekspozycja obejmuje 25 zabytkowych obiektów drewnianych wzbogacone o małą architekturę (kapliczki, studnie, pasieki…), które zostały rozmieszczone w sektorze: małomiasteczkowym i wiejskim. Swym zasięgiem NPE obejmuje tereny zamieszkałe przez Krakowiaków Zachodnich, a więc obszar leżący po obu stronach Wisły na zachód od Krakowa aż po Przemszę.

Krakowiaków Zachodnich mieszkających na zachód od Krakowa po obu stronach Wisły, a więc na terenach zasięgu Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego, Oskar Kolberg podzielił na Krakowiaków właściwych (zamieszkujących tereny po Pieskową Skałę, Krzeszowice i Alwernię), Górniaków lub Górników (mieszkających dalej na zachód, po Przemszę) i Podgórzan, związanych z prawym brzegiem Wisły. Elementami wyróżniającymi Krakowiaków Zachodnich od innych grup etnicznych były, między innymi, ubiór i budownictwo. W ubiorze męskim Krakowiaków Zachodnich typowa była biała, zapinana na haftki sukmana i granatowe lub prążkowane spodnie, do tego buty czarne z cholewami. Nakrycie głowy stanowiła czerwona rogatywka z pawim piórem albo wysoki czarny kapelusz. Najważniejszym elementem stroju kobiecego był gorset początkowo czarny albo granatowy, sukienny, gładki, później zdobiony haftem, koralikami lub cekinami. Charakterystyczne były również barwne spódnice i białe haftowane bądź wzorzyste barwne chusty czepcowe. Podstawowymi cechami budownictwa wiejskiego w tym regionie były: konstrukcje zrębowe, ściany z zewnątrz myte, szpary bielone wapnem, dach czterospadowy kryty strzechą. We wnętrzu przeważa układ półtoratraktowy. Stodoły sytuowano w pobliżu chałupy, natomiast pomieszczenia dla zwierząt pod jednym dachem z domem mieszkalnym.

Obiekty istniejące

1. Dom podmiejski
z Chrzanowa
2. Dom małomiasteczkowy
z Alwerni
3. Karczma z Minogi
4. Studnia z Aleksandrowic
5. Spichlerz z Kościelca
6. Chałupa sołtysia
z Przegini Duchowej
7. Spichlerz z Giebułtowa
8. Olejarnia z Dąbrowy
Szlacheckiej
9. Kuźnia z Liszek
10. Chałupa z Podolsza
11. Stodoła z Przeciszowa
12. Chałupa z Przeciszowa
13. Stodoła z Kaszowa
14. Chałupa z Kaszowa
15. Chałupa z Płazy
16. Chałupa z Rozkochowa
17. Stodoła z Regulic
18. Młyn z Sadka
19. Okół ze Staniątek
20. Stodoła ze Staniątek
21. Kościół z Ryczowa
22. Dzwonnica z Nowej
Góry
23. Dwór z Drogini
24. Plebania z Benczyna
25. Spichlerz plebański z Tenczynka