Muzeum Grodziska w Szurpiłach
Izba Pamięci Jaćwieskiej w Szurpiłach
Izba Pamięci Jaćwieskiej w Szurpiłach powstała z inicjatywy Urzędu Gminy Jeleniewo, przy współpracy z Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie.
W 2011 r grupa archeologów z Muzeum Okręgowego w Suwałkach w trakcie prowadzonych prac wykopaliskowych we wsi Rowele (Podlaskie) odnalazła grodzisko bałtyjskie z V lub VI wieku oraz drobne przedmioty świadczące o tym, że grodzisko pochodzi ze schyłku okresu rzymskiego.
Jaćwingowie
W pierwszej połowie pierwszego tysiąclecia p.n.e. na przyszłe ziemie suwalskie i Mazury przybył lud z dorzecza Dniepru, utożsamiany etnicznie z Bałtami. Dali oni początek Jaćwingom, Prusom, Łotyszom, Litwinom. Znane są także niektóre nazwy plemion Jaćwieskich, na obszarze Suwalszczyzny żyli Kresmeni, Ańczanie, Wigranie.
Jaćwingowie zamieszkiwali teren obecnej Suwalszczyzny od okolic jeziora Wiżajny na północy po dolinę Biebrzy na południu. Granicą zachodnią był wschodni pas Krainy Wielkich Jezior Mazurskich a wschodnią Niemen.
Lud ten tworzył luźne związki rodowo-plemienne. Na ich czele stała starszyzna. Grupy te jednoczyły się jedynie na czas wojen lub wypraw łupieżczych. Wówczas wybierano wspólnego wodza. Z czasem wodzowie starali się zjednoczyć plemiona w księstwo, jednak bez skutku. W swoich wyprawach wojennych Jaćwingowie zapuszczali się daleko np. w okolice Grudziądza, Drohiczyna, Lublina, Włodzimierza Wołyńskiego. Nie uszły Jaćwingom bezkarnie te wyprawy, przeciw sobie mieli Rusinów, Polaków i Krzyżaków ci ostatni, w 1283 r., dokonali zagłady Jaćwieży.
Jaćwingowie między wyprawami trudnili się rolnictwem, hodowlą, rybołówstwem i bartnictwem. Również wytwórczość rzemieślnicza (uprzęże, noże, topory) Jaćwingów wyróżniała się wysokim kunsztem. Zadziwiająco doskonała była obróbka brązu i srebra.
Najokazalszymi śladami osadnictwa jaćwieskiego, rozwijającego się na Suwalszczyźnie w II-XIII w. są grodziska, zlokalizowane zazwyczaj na wzgórzach w otoczeniu jezior, rzek lub obszarów podmokłych. Na wzgórzach tych, zwanych też Górami Zamkowymi, lub z litewska piłokalniami (od litewskiego pile - zamek i kalnas - góra), stały niegdyś drewniane grody, zamki lub strażnice obronne z dość szczupłą załogą, natomiast w okresach zagrożeń chroniła się tam cała ludność z okolicznych osad.
Góra Zamkowa w Szurpiłach przykuwała uwagę od samego początku rozwoju zainteresowań starożytnych na Suwalszczyźnie, czyli od połowy XIX wieku. Jej opis pojawił się w pierwszym krajoznawczo-historycznym opisie tych ziem, czyli w Wędrówkach po gubernii augustowskiej w celu naukowym odbytych" autorstwa Aleksandra Połujańskiego (1859 r). Ta "realizacja z terenu" zawierała nie tylko opis konstrukcji obronnych zaobserwowanych przez autora, ale także szereg cennych informacji na temat znalezisk dokonywanych tu przypadkowo podczas prac rolnych oraz zasłyszanych na miejscu legend dotyczących grodziska i jezior.
Podobną relację napisał osiem lat później rodowity Suwalczanin Aleksander Osipowicz. Jego tekst w Tygodniku Ilustrowanym (1867) ozdobiony został malowniczą ryciną, przedstawiającą widok na Górę Zamkową oglądaną z południowo-zachodniego brzegu jeziora Jeglówek. Autorem rysunku z natury był mieszkający w Suwałkach, znany i ceniony w okolicy malarz Kazimierz Górnicki. W 1871 roku ukazało się sprawozdanie z wyprawy jaką Szurpił niedługo po Aleksandrze Połujańskim odbył Alfons Budziński. Temu starożytnikowi udało się pozyskać kilka zabytków szurpilskich i opublikowaćich rysunki.
Suwałki - najciekawsze miejsca nie tylko na weekend
Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu
