Szydłów - polskie Carcassonne
Szydłów to wieś w południowej Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Szydłów. W latach 1329-1869 miasto. Szydłów zyskał miano "polskiego Carcassonne" dzięki zachowanemu do czasów współczesnych XIV-wiecznemu układowi urbanistycznemu zawierającemu wiele elementów tak architektonicznych jak i przestrzennych średniowiecznego miasta. Do najważniejszych zabytków miasteczka zaliczają się: mury obronne wraz z Bramą Krakowską, zespół zamkowy (Sala Rycerska, Skarbczyk, Brama Zamkowa), kościół farny pod wezw. św. Władysława, kościół pod wezw. W.W. Świętych, synagoga.
Budowle zamkowe miasta, usytuowane w jego narożu, wchodziły ongiś w skład Kazimierzowskiego systemu obrony kraju, spełniając funkcje ustrojowo-administracyjne i polityczno-strategiczne. Przedmieścia: Opatowskie i Krakowskie położone poza murami, posiadały charakter wiejski i spełniały drugorzędną rolę w funkcjonowaniu miejscowości.
Pierwsza wzmianka o Szydłowie pochodzi z 1191 r. Osada wymieniana jest w akcie uposażenia kolegiaty sandomierskiej, której mieszkańcy Szydłowa oddawali dziesięcinę. Wieś była własnością królewską (królewszczyzna). Osada znajdowała się na odgałęzieniu nadwiślańskiego szlaku handlowego, które prowadziło ze Staszowa w stronę Chęcin, Małogoszcza oraz Przedborza. Szlak ten nabrał znaczenia w XIV wieku po zjednoczeniu Polski po rozbiciu dzielnicowym. 1 lipca 1329 r. król Władysław I Łokietek nadał Szydłowowi prawa miejskie – średzkie.
W połowie XIV wieku król Kazimierz Wielki wzniósł tutaj warowny zamek oraz kościół pw. Świętego Władysława. Miasto zostało otoczone obronnym murem z trzema bramami: Krakowską, Opatowską i Wodną. Od XV do XVIII wieku Szydłów był siedzibą starostwa niegrodowego. Był ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Pierwsze cechy rzemieślnicze powstały tu prawdopodobnie na początku XV w. W Szydłowie rozwijało się między innymi kowalstwo, siodlarstwo, bednarstwo i kotlarstwo. W mieście znajdowała się duża gmina żydowska.
Brama Krakowska z XIVw.
Korzystne położenie na szlaku handlowym sprawiało, że w Szydłowie rozwijał się handel. Miasto czerpało dochody z tranzytu wina, chmielu oraz stad bydła. Kupcy szydłowscy ze swoimi towarami jeździli do Sandomierza. W 1488 r. doszło w Sandomierzu do konfliktu o plac targowy, który przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka został rozstrzygnięty na korzyść kupców szydłowskich. Od tego czasu musieli oni płacić wyłącznie za zajmowanie miejsca na rynku, byli natomiast zwolnieni z opłat za plac poza miastem. W XVI wieku miasto słynęło z produkcji sukna. Działały tu cechy krawców, piekarzy, szewców, prasołów i garncarzy, a także zbiorowy cech grupujący kowali, ślusarzy, siodlarzy, bednarzy, kotlarzy, mieczników, czapników oraz wędzidlarzy. Istnienie tego cechu potwierdził w 1523 r. król Zygmunt I Stary. W 1528 r. w Szydłowie wybudowano wodociągi oraz miejskie łaźnie. W 1564 r. znajdowało się tu 180 domów. 49 z nich ulokowanych było przy rynku, 75 przy ulicach, a pozostałe 56 na przedmieściach. W mieście było 110 warsztatów rzemieślniczych oraz 7 przekupni. W Szydłowie funkcjonował browar. Uposażenie miasta wynosiło 42 łany. Dochody z produkcji i wyszynku trunków były przeznaczane na konserwację murów miejskich oraz miejskie bruki. W 1565 r. znaczna część Szydłowa została zniszczona przez pożar. W okresie tym w Szydłowie osiedlało się wielu Żydów. W latach 1534-1564 wybudowali oni murowaną bożnicę. W 1588 r. kupcy żydowscy zostali zrównani w prawach z kupcami chrześcijańskimi. Od pierwszej połowy XVII wieku następował stopniowy upadek miasta. W 1630 r. Szydłów został spalony przez oddział zbuntowanych wojsk najemnych. Nieopłacone wojsko nie mogąc dostać się w obręb murów, podpaliło przedmieścia, od których zajęła się także część miasta. Ogromne zniszczenia przyniósł potop szwedzki oraz najazd Rakoczego. W 1655 r. miasto i zamek zostały zniszczone. Z 1300 mieszkańców Szydłowa ocalało zaledwie ok. 350. Liczba domów zmniejszyła się do 54 w 1663 r. Po tej klęsce miastu nie udało się już podźwignąć. W czasie III wojny północnej w Szydłowie wybuchła zaraza, która zdziesiątkowała miejscową ludność.
W drugiej połowie XVIII wieku ziemia mieszczan szydłowskich została zagarnięta przez starostę Macieja Sołtyka. Próbował on także zlikwidować samorząd miejski. W 1777 r. doszło do zbrojnego starcia, w którym uczestniczyło 300 mieszczan z Szydłowa i Pierzchnicy oraz okolicznych chłopów. Zbrojnym udało się odebrać zagrabione mienie i dochody. Starostę poparł w sporze Stanisław August Poniatowski, król ograniczył się jednak do upomnienia i przestrogi dla mieszczan. W 1789 r. miasto miało murowany ratusz, 5 młynów na rzece Ciekącej oraz 196 domów. Wiele z nich było jednak opuszczonych, a miejscowy zamek zrujnowany. W 1827 r. Szydłów miał 202 domy i 1556 mieszkańców.
Zamek królewski w Szydłowie
Jest położony na skarpie wzniesienia opadającego ku dolinie rzeczki Ciekącej. Znajduje się w obrębie fortyfikacji dawnego miasta. Miał charakter obszernej siedziby królewskiej, choć użytkowanej tylko czasowo. Świadczą o tym obszerny dziedziniec i duży budynek mieszkalny.
Zachowały się ruiny dużego domu mieszkalnego, tzw. skarbczyk z XV i XVI w. i budynek bramny z pozostałościami murów oddzielających zamek od miasta. Od strony zachodniej dziedziniec zamku zamknięty jest murami obwodowymi, które stanowią fragment umocnień miejskich.
Wg Janka z Czarnkowa murowany zamek wzniósł w Szydłowie król Kazimierz Wielki, który otoczył też miasto murami obronnymi. Także Jan Długosz wspomina o wzniesieniu zamku przez Kazimierza Wielkiego. Dokonane ostatnio odkrycia nieznanych dotąd partii murów pozwalają zaliczyć tutejszy zamek do największych założeń obronnych Kazimierza Wielkiego.
Brama Krakowska
Ruiny Sali Rycerskiej
Zamek był przebudowywany w XV w., a następnie dwukrotnie w XVI w., co było związane z pożarami, które miały tu miejsce w 1528 i 1544. W XVII w. zamek ponownie przebudowywano po pożarze z 1630 i zniszczeniach z okresu potopu szwedzkiego. W 1723 starosta Józef Załuski odnowił zamek. Pod koniec XVIII w. został on opuszczony i częściowo zniszczony. W 1927 ruiny zamku zabezpieczono. W 1946 zrekonstruowano mury obwodowe z blankami od strony zachodniej. Jednocześnie mury domu dużego zostały podniesione i zwieńczone pseudoblankami, które nie istniały przedtem. Zamek powstał na planie wydłużonego wieloboku o powierzchni przekraczającej 7000 m². W pierwszej fazie budowy był prawdopodobnie otoczony prowizorycznymi umocnieniami, które później zastąpiono murem. Głównym elementem zespołu zamkowego był ustawiony prostopadle do murów obwodowych budynek mieszkalny, zwany Salą Rycerską. Zamykał on od południa dziedziniec i miał wymiary 34,8 x 12,8 m. Wzniesiono go na planie prostokąta. Był piętrowy i zbudowany z kamienia. Po stronie południowej znajdował się ryzalit, być może dawna kaplica zamkowa. Na każdej z kondygnacji znajdowały się dwa pomieszczenia. Na piętrze od strony murów była sala z wnęką kominkową. Prawdopodobnie budynek posiadał dwuspadowy dach. Zachowały się ostrołukowe kamienne portale i okna. Na kulminacji wzgórza położona była cylindryczna kamienna wieża. Znajdowała się w północno-zachodnim narożu zamku. Zachowały się z niej jedynie fundamenty, które pozwalają przypuszczać, że wieża miała występujący poza okrąg podstawy "dziób". Był on skierowany na zachód. Forma ta jest unikatowa w budownictwie obronnym z czasów Kazimierza Wielkiego.W XV w. na ruinach wieży wzniesiono piętrowy budynek nazywany skarbczykiem. W 1528 został on rozbudowany. Budynek bramny powstał w XVII w. na miejscu dawnej bramy umieszczonej w murze.
Skarbczyk
Muzeum
Inne zabytki:
-Średniowieczny zespół miejski, zachowane na długości 700m mury obronne z blankami i strzelnicami z XIV wieku. Z trzech prowadzących do miasta bram zachowała się Brama Krakowska z XIV wieku, której górne kondygnacje zostały przebudowane w XVI wieku w stylu renesansowym.
Rynek w Szydłowie
-farny Kościół pw. Świętego Władysława z XIV wieku.
Kościół znajduje się na odnowionej trasie Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Tyńca, która to jest odzwierciedleniem dawnej średniowiecznej drogi do Santiago de Compostela i związana jest z pielgrzymowaniem do grobu św. Jakuba
-Gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych z przełomu XIV i XV wieku.
-Ruiny kościoła i szpitala Świętego Ducha z początku XVI wieku w dawnym Przedmieściu Opatowskim.
-Późnorenesansowa synagoga z XVI wieku. Wewnątrz znajduje się zachowany aron ha-kodesz. Obecnie w synagodze mieści się muzeum z eksponatami związanymi z kulturą żydowską. Są to m.in. przedmioty i księgi religijne.
Szlaki turystyczne piesze:
Przez obszar gminy przebiegają dwa turystyczne szlaki piesze: żółty i zielony.
-Szlak żółty Szydłów - Widełki, długość: 34 km
Szydłów - Korytnica (7,0) - Chańcza (11,0) - Rakówki (14,0) - Raków (17,0) - Dębno (18,5) - Drogowle-Ruda (20,0) - Sterczyna (28,0) - Nowa Huta (32,0) - Widełki (34,0).
-Szlak zielony Niepodległościowy Chańcza - Pielaszów, długość: 110 km
Chańcza - Korytnica - Kotuszów - Kurozwęki (10,5 km) - Staszów (17 km) - Rytwiany (24,5 km) - Połaniec (40 km) - Osiek (62,5 km) - Klimontów (81 km) - Kleczanów (101,5 km) - Pielaszów (110 km).
