Zamek Gryf w Proszówce na Dolnym Śląsku

Ruiny Zamku Gryf - zespół obronny w typie zamku górskiego, położony na szczycie Zamkowej Góry w Proszówce na Dolnym Śląsku

Dolny Śląsk to skupisko zamków i pałaców. Któż nie zna Zamku Książ, Pałacu Marianny Orańskiej, czy wielu innych pięknych budowli. Na Dolnym Śląsku jest także wiele imponujących ruin potężnych niegdyś zamków. Zamek Gryf był jedną z największych, najpiękniejszych i najdłużej użytkowanych warowni sudeckich. Do dnia dzisiejszego pozostają czytelne poszczególne części kompleksu, którym nadano cechy renesansu, w skład którego wchodzi zamek górny z charakterystycznym pałacem wieżowym, zamek średni oraz dolny. Obiekt ma charakter trwałej ruiny z zachowaną znaczną częścią obwodu murów obronnych. Obecnie prowadzone są prace wykopaliskowe, archeologiczne i inwentaryzacyjne a tuż po nich nastąpi częściowa rekonstrukcja zamku.

Zamek składał się z trzech elementów: zamku górnego, zamku średniego i najmłodszego, a zarazem najsłabiej zachowanego zamku dolnego^]. Najwyższą część zamku wzniesiono na planie nieregularnego pięcioboku, na północ ulokowano zamek średni, natomiast zamek dolny zajmował największą, wschodnia część. W kaplicy na jednej ze ścian namalowany był swego czasu wizerunek dużego gryfa, od którego pochodzi nazwa zamku. Z pierwotnej substancji budowlanej zachowały się mury zamku górnego oraz fragmenty bramy i wieży wjazdowej na dolnym przedzamczu.

Zabudowa bramna na zamku dolnym ma dla gospodarzy kluczowe znacznie z punktu widzenia zarządzania całą warownią, ale z perspektywy zwiedzających, najciekawszy przecież zawsze pozostanie najbardziej okazały zamek górny. Trwają prace nad studium architektonicznym właśnie dla zamku górnego. Równocześnie ruszyły prace związane z odgruzowaniem tego poziomu warowni. Właścicieli czeka powtórka trudnej formalnej procedury, którą przerabiali już w związku z pracami na zamku dolnym. Należy mieć nadzieję że już niebawem pokazane zostaną plany odnośnie najwyższej i najstarszej zabudowy Gryfa.

Zamek wybudował w XIII wieku książę głogowski Konrad na miejscu dawnego grodu Bobrzan. Do końca XIV wieku znajdował się w rękach książąt świdnickich, później króla czeskiego Wacława IV. W 1419 roku stał się własnością rodu Schaffgotschów i pozostał w ich rękach do 1798 roku. W XVI i XVII wieku był powiększany i umacniany, między innymi poprzez dodawanie attyk do zamku górnego oraz rozbudowę zamku dolnego i bramy wjazdowej. Dwukrotnie był oblegany przez Szwedów, w 1639 roku zamek obronił się, lecz zdobyto go 1645 roku. Sto lat później w 1745 roku zajęły go wojska pruskie, a w roku 1778 był już silną twierdzą. W 1799 roku został częściowo rozebrany na materiał do budowy folwarku usytuowanego poniżej zamku. Od tego czasu pozostaje w ruinie. Obecnie zamek jest własnością prywatną. Trwają intensywne prace zarówno formalne jak i archeologiczne.

Zamek Gryf w Proszówce

woj. dolnośląskie, pow. lwówecki, gm. Gryfów Śląski

Opis:

Budowla położona na szczycie stromego bazaltowego wzniesienia, na wys. 462 m n.p.m. Najstarszy murowany zamek znajdujący się w południowo-zachodniej części warowni, wzniesiono z miejscowego czarnego bazaltu z dodatkiem łupka na planie wydłużonego pięcioboku (ok. 33 x 28 m) - bez wieży, z kamiennym, piętrowym „Wysokim Domem” od północnego zachodu, na rzucie wydłużonego prostokąta (9 x 20 m), kaplicą oraz kuchnią, otoczonymi obwodem murów. Na dziedzińcu wykuto w skale cysternę na wodę. Na północ od niego usytuowany nieregularny, zbliżony do trójkąta dziedziniec zamku średniego, zamknięty od południowego zachodu przez dostawiony do zewnętrznych murów górnego zamku trójkondygnacyjny, renesansowy pałac wieżowy. Posadowiona nad urwiskiem skalnym masywna bryła pałacu zwieńczona wysokimi dachami o podwójnych, zespolonych szczytach. Wnętrza w partii piwnic i reprezentacyjnego przyziemia, sklepione krzyżowo, w przyziemiu opatrzone zostały dużymi oknami w arkadowych niszach z siedziskami (sedillami). W zachodniej części warowni zamek dolny z obszernym dziedzińcem i zlokalizowanymi wzdłuż murów budynkami mieszkalnymi załogi, kuchnią, stajnią i znacznych rozmiarów budynkiem administracyjnym, tzw. „kancelarią” a także okazałym trójkondygnacyjnym budynkiem bramnym. Przed bramą od południa prosta szyja bramna (długości blisko 30 m).

Obiekt jest własnością prywatną, zwiedzanie możliwe wyłącznie po wcześniejszym uzgodnieniu.

Oprac. Piotr Roczek, OT NID we Wrocławiu, 25.03.2015 r.