Kopalnia Soli „Wieliczka” jest jedną z najstarszych na świecie kopalń soli kamiennej. To także obok Wawelu, najbardziej rozpoznawany na świecie, polski produkt turystyczny. Kryształy ukryte przed ludzkim wzrokiem w Grotach Kryształowych są wielkie i piękne, wyjątkowe w skali świata. Bogata historia i niemal 700-letni dorobek kopalni został uznany za szczególne dobro i od 1978 roku znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
To około 245 km wydrążonych pod ziemią korytarzy z czego udostępniona zwiedzającym Trasa Turystyczna to niespełna 3,5 km. Pokonanie takiego odcinka zajmuje średnio 2-3 h, a pod ziemią podziwiać można solankowe jeziora i przepiękne podziemne komory, w tym niepowtarzalną Kaplicę św. Kingi. Na trasie zobaczyć można także dawne narzędzia i maszyny górnicze. Można również poznać stosowane w przeszłości metody wydobycia i transportu soli. Wszystko to na głębokości od 64 do 135 m pod ziemią.
Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce stanowi drugi (obok Bochni) obiekt górniczy na świecie, czynny bez przerwy od średniowiecza do chwili obecnej. Jej oryginalne wyrobiska (chodniki, pochylnie, komory eksploatacyjne, jeziora, szyby, szybiki) zostały wydrążone na 9 poziomach i sięgają do głębokości 327 m. Ukazują wszystkie etapy rozwoju techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych. 30 VI 1996 r. w wielickiej kopalni zaprzestano całkowicie eksploatacji złoża. Zainteresowanie Wieliczką nie słabnie od wielu lat i corocznie przyciąga tysiące turystów.
Wielickie złoże zajmuje obszar o długości 10 km i szerokości 1,5 km. Po jego wyeksploatowaniu wpod ziemią pozostało ponad 2000 komór. Jeszcze na początku lat 90. wydobywano w Wieliczce ok. 160 tys. t soli rocznie.
Od najdawniejszych czasów sól stanowiła podstawę ekonomiczno-gospodarczą państwa. Służyła jako środek płatniczy.
W nazwie Wieliczki upatrywać należy oznaczenia wielkiej kopalni - w przeciwieństwie do Bochni, którą w średniowiecznych dokumentach nazywano też małą kopalnią soli. Pierwsze nadania solne na rzecz klasztoru tynieckiego pochodzą od fundatora tego klasztoru, którym był Bolesław Chrobry. Są one zawarte w dyplomie z roku 1105, wraz z zatwierdzającym je aktem legata papieskiego, biskupa tuskulańskiego, kardynała Egidiusza (Idziego). Już za panowania Bolesława Chrobrego (995-1025) istniało więc w Polsce dobrze rozwinięte górnictwo solne, którego centrum była Wieliczka, prowadząca bardzo zróżnicowaną produkcję na wielką skalę . Produkowano tu kilka rodzajów warzonki oraz sól kamienną w ciosanych blokach różnej wielkości.
Władcy ówczesnej Polski szybko docenili wartość białego kruszcu. Dlatego też wprowadzono monopol nie tylko na eksploatację, ale nawet na dystrybucję soli. Zdawano sobie sprawę, że sól jest artykułem pierwszej potrzeby niezbędnym człowiekowi do życia. Duże jej ilości zużywano do konserwacji mięsa, masła, ryb, garbowania skór, produkcji prochu strzelniczego.
Miliony osób każdego roku w sezonie wakacyjnym szuka ciekawych miejsc. Podziemia można zwiedzać także w pochmurne jesienne dni czy zimowe weekendy. To sposób na zwiedzanie bez względu na pogodę. W podziemiach temperatura utrzymuje się na podobnym poziomie przez cały rok. Jesienią czy w zimie nie utkniemy przed kasami w długich kolejkach. Na trasie zwiedzania unikniemy gwaru wycieczek. Także grupy są znacznie mniejsze niż w sezonie wakacyjnym.
Nie czekając na wakacje, zejdźmy do magicznego świata podziemi.
Trasa Turystyczna Kopalni Soli Wieliczka
Trasa Turystyczna (Szyb Paderewskiego)
ul. Daniłowicza 10 Wieliczka
Od 22 listopada 2021 zamknięty został dla ruchu turystycznego Szyb Daniłowicza. Szyb ten przechodzi kapitalny remont, dzięki któremu zwiedzanie zabytkowej kopalni stanie się jeszcze bardziej bezpieczne i komfortowe. Z chwilą zamknięcia Szybu Daniłowicza zawieszone zostały tury dla osób niepełnosprawnych. Zejście do kopalni odbywa się przedziałem schodowym w Szybie Paderewskiego, który nie posiada urządzenia wyciągowego. Do kopalni schodzi się więc po ok. 320 stopniach na poziom I (64 m), a na powierzchnię wyjeżdża się windą z poziomu III (135 m) w Szybie Regis. Do pokonania podczas całej trasy jest łącznie ok. 800 schodów.
Trasa Turystyczna to główny szklak zwiedzania wielickiej kopalni. Wytyczono go w zabytkowej, najcenniejszej pod względem przyrodniczo-geologicznym i kulturowym części kopalni. To ponad 20 wyjątkowej urody komór i niemal dwa kilometry krętych korytarzy. W usytuowanych na głębokości 64-135 m pod ziemią wyrobiskach podziwiać można m.in. unikatowe solankowe jeziorka, solne rzeźby i dawne urządzenia górnicze oraz wykute w soli kaplice, w tym tę najsłynniejszą – kaplicę św. Kingi.
Kaplica św. Kingi to najbardziej rozpoznawalne miejsce na Trasie Turystycznej oraz największa w Europie podziemna świątynia, do dziś pełniąca funkcje sakralne. Komora jest niemal tak długa, jak Kościół Mariacki w Krakowie, i w połowie tak szeroka. Wszystkie rzeźby i zdobienia, nawet pieczołowicie wykonana posadzka, zostały wykute w soli przez utalentowanych górników-rzeźbiarzy.
Kaplica powstała w komorze wyeksploatowanej w drugiej połowie XIX wieku, w olbrzymiej bryle soli zielonej. Najważniejsze rzeźby i detale architektoniczne powstawały na przestrzeni 68 lat. Prace nad wystrojem kaplicy trwają do dziś. Ostatnie rzeźby, w tym pomnik św. Jana Pawła II, powstały na przełomie XX i XXI wieku.
Po zakończeniu zwiedzania Trasy Turystycznej, osoby odwiedzające wielicką kopalnię mogą zdecydować się, by przejść jeszcze Trasę Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka. Zdecydowanie warto to zrobić – Trasa Muzeum pozwala bowiem ujrzeć obiekty i miejsca, jakich nie spotkamy na Trasie Turystycznej. Zwiedzanie Muzeum nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi kosztami – wystarczy podstawowy bilet do Kopalni.
Co można zobaczyć na Trasie Muzeum? Jedną z jej największych atrakcji są kieraty – gigantyczne górnicze machiny. Jeden z nich, zwany kieratem polskim, to prawdopodobnie największa drewniana maszyna górnicza na świecie! Wiele osób z pewnością zachwycą także oryginalne obrazy Jana Matejki, cenny Róg Bractwa Kopaczy czy luksusowa kolejka przeznaczona dla najważniejszych urzędników Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Na Trasie Muzeum wystawiane są również mniejsze obiekty, związane zarówno z pracą dawnych wielickich górników, jak również z ich tradycjami i życiem codziennym. Osoby, które najbardziej doceniają piękno natury, również znajdą tu atrakcje dla siebie – m.in. wystawę kryształów soli ze słynnych Grot Kryształowych czy niesamowite solne formy, które wyglądają niczym wyciągnięte wprost ze świata baśni. Niezapomniane wrażenia zapewnią również potężne, przepiękne komory, w tym największa w całej kopalni komora Maria Teresa oraz uważana już w XIX wieku za najpiękniejszą komora Saurau.
Trasa Muzeum położona jest w całości na III poziomie kopalni, zaś jej długość wynosi około 1,5 kilometra. Zwiedzanie tej Trasy trwa około 1 godziny.
Po wyjściu z kopalni na powierzchnię, warto odwiedzić także muzeum w Zamku Żupnym a jest to największe górnicze muzeum na świecie. W dwóch obiektach UNESCO: w Kopalni Soli i w Zamku Żupnym w Wieliczce. Miejsca te wchodziły w skład - Żup Krakowskich. Na dziedzińcu zamkowym znajduje się najstarszy w Wieliczce szyb poszukiwawczy z połowy XIII w., baszta z XIV w. oraz fragmenty murów obronnych z XIV w.
Muzeum Żup Krakowskich
Wieliczka ul. Zamkowa 8
Róg Bractwa Kopaczy - symbol bogactwa Kopalni Soli
Do najcenniejszych obiektów w zbiorach Muzeum należy Róg Bractwa Kopaczy – wykonany w 1534 roku na zamówienie żupnika Seweryna Bonera (zarządcy kopalni) i podarowany górnikom wielickim. Symbolizuje bogactwo kopalni i trud pracujących tu osób, które uosabia klęczący Herkules. Na okazałym rogu tura oprawionym w srebro widnieją: godło Bractwa Kopaczy Wielickich oraz herby Jagiellonów, Sforzów i fundatora. Ten skarb prezentowano niegdyś tylko podczas największych uroczystości w Wieliczce, zawieszany był wówczas na łańcuchu noszonym przez starszego bractwa. Dziś róg to najbardziej „eksportowy" zabytek ze zbiorów muzeum.
Unikatową w skali świata częścią Trasy Muzeum jest kolekcja drewnianych kieratów – maszyn poruszanych przed wiekami przez zatrudniane w kopalni konie. Te skarby górniczej techniki – jak XVII-wieczny kierat polski czy znacznie młodsze kieraty saski i węgierski – mogły udźwignąć jednorazowo dwie tony ładunku, a w ruch wprawiało je osiem koni. Dopiero w 2. połowie XIX stulecia zastąpiły je maszyny parowe, a potem – elektryczne. 16-metrowy kierat polski to najstarsza i największa taka maszyna, która przetrwała do naszych czasów.
Uzdrowisko
Od 2011 roku w Kopalni Soli „Wieliczka” funkcjonuje jedyne w Polsce podziemne Uzdrowisko.
Uzdrowisko Kopalnia Soli ”Wieliczka” jest unikatowym w skali świata ośrodkiem medycznym, który prowadzi działalność leczniczą w podziemnych wyrobiskach górniczych, na głębokości 135 metrów pod ziemią. Pobyt w podziemnym uzdrowisku działa kojąco na schorzenia układu oddechowego i dolegliwości alergiczne. Lecznicze powietrze pozytywnie wpływa zarówno na nastrój, jak i kondycję całego organizmu.
Uzdrowisko świadczy usługi medyczne o profilu pulmonologicznym, laryngologicznym oraz alergologicznym, zarówno dla dorosłych jak i dzieci. Specjalizuje się w leczeniu astmy oskrzelowej o różnej etiologii, POCHP oraz wszelkich nawracających, przewlekłych chorób górnych i dolnych dróg oddechowych Uzupełnieniem oferty leczniczej jest rehabilitacja innych towarzyszących dolegliwości, takich jak zaburzenia emisji głosu czy schorzenia ściany klatki piersiowej i kręgosłupa oraz chorób nerwowo-mięśniowych.
Uzdrowisko w swojej działalności leczniczej wykorzystuje przede wszystkim właściwości dobroczynnego mikroklimatu podziemnych komór solnych.
Bioklimat komór leczniczych cechuje wyjątkowa czystość powietrza pod względem bakteriologicznym, brak alergenów i zanieczyszczeń, stała niska temperatura (13-14.5°C), wysoka wilgotność względna (60-80 %) oraz wysoki poziom jonizacji, w szczególności nasycenie jonami chloru i sodu, ale również magnezu i wapnia. Dodatkowo, Uzdrowisko Kopalnia Soli „Wieliczka” jest jedynym miejscem w Polsce, gdzie leczenie i rehabilitacja jest wzbogacana o zabiegi z wykorzystaniem naturalnej solanki, pochodzącej z wielickiego złoża solnego, znajdującego się na głębokości 255 m oraz jedynym podziemnym ośrodkiem w Polsce, w którym prowadzona jest rehabilitacja pulmonologiczna po infekcji COVID-19.
Trasa Górnicza w Kopalni Soli „Wieliczka”
Trasa Górnicza (Szyb Regis)
ul. Kościuszki 9, Wieliczka
Obecnie Trasa Górnicza jest nieczynna.
Trasa Górnicza prowadzi przez wyrobiska położone na głębokości od 57 do 101 m pod ziemią. Rozpoczyna się w XIV - wiecznym Szybie Regis - do podziemi kopalni zjeżdża się windą. Trasa Górnicza to przy tym zupełnie inny sposób na zwiedzanie wielickich podziemi. To propozycja dla tych, którzy chcieliby wcielić się w rolę górników i przeżyć niezapomnianą przygodę. Wędrówka trwa tyle samo czasu co na Trasie Turystycznej, czyli około 3 godziny, ale trasa zwiedzania nie prowadzi przez najpopularniejsze wyrobiska, takie jak kaplica św. Kingi. Wytyczono ją w bardziej surowej części podziemi, przez wyrobiska, których historia sięga nawet średniowiecza – trasa o długości 1,9 km obejmuje takie wyrobiska, jak Boczaniec, Rzepki, Tanecznica, Zamtus, Gospoda, Fortymbark, Janik czy Srotyk. Turyści, którzy zdecydują się na taką formę aktywnego zwiedzania otrzymują specjalny górniczy ekwipunek – kombinezon, kask, pochłaniacz i lampę. Grupa zwiedza kopalnię pod okiem wykwalifikowanego przewodnika, który nie tylko opowiada o historii Wieliczki czy pracy górników, ale także wyznacza uczestnikom różne górnicze zadania. Są to między innymi wspólne wyszukiwanie i transportowanie soli, badanie stężenia metanu czy skręcanie liny. Szlak przeznaczony jest dla wszystkich, którzy ukończyli 10 lat.
Mistrzowska kuchnia pod ziemią
Głęboko pod ziemią znaleźć można menu na naprawdę wysokim poziomie. To właśnie tu można poczuć prawdziwy smak Kopalni. Solne komory posiadają zaplecza kuchenne, a kucharze gotują na miejscu, wyłącznie ze świeżych produktów.
Czy potrawy przyrządzane 135 metrów pod ziemią smakują inaczej ? Czy kucharze gotując potrawy w kopali soli, muszą te potrawy doprawiać solą?
Specyficzny mikroklimat i czyste powietrze pozwalają w pełni docenić smak każdej potrawy, lecz i tutaj szef kuchni używa soli do potraw. Cała przestrzeń kopalni jest odpowiednio przewietrzana, a powietrze jest suche. Stąd wszechobecna sól nie ma żadnego wpływu na smak potraw. Woda w podziemnych jeziorkach jest jednak bardzo słona, wręcz do granic możliwości zasolenia. Tej próbować pić nie warto, podobnie jak nie warto ulegać pokusie lizania ścian, by osobiście przekonać się czy faktycznie są słone.
Doznania kulinarne można poszerzyć o kolację oraz śniadanie w podziemnej restauracji wraz z noclegiem w Komorze Słowackiego, 125 m pod ziemią.
Groty Kryształowe
Dostęp do nich jest ściśle ograniczony, możliwy jedynie w celach naukowych lub dydaktycznych.
Poza ekspozycją udostępnianą turystom znajdują się Groty Kryształowe, w których występują wyjątkowo cenne kryształy halitu.
Kryształy ukryte przed ludzkim wzrokiem w Grotach Kryształowych położonych tylko kilkadziesiąt metrów pod ziemią są okazałe i piękne, wyjątkowe w skali świata - o ich istnieniu nikt do niedawna jeszcze nie wiedział. Odkrycia tego miejsca dokonano bowiem dopiero w drugiej połowie XIX w., w czasie intensywnych prac w północno-wschodnim rejonie kopalni. I jak wiele tego typu zdarzeń – znalezienie Grot Kryształowych było przypadkowe i niespodziewane.Groty znajdują się na głębokości 70-114 m, pomiędzy poziomami I i II niższym. Kryształy w nich obecne są znacznie młodsze niż wielickie złoże, co oznacza, że powstały w wyniku wtórnej krystalizacji soli. Groty stanowią obecnie rezerwat przyrody nieożywionej, na który składa się Grota Kryształowa Dolna o objętości 706 m³ oraz Grota Kryształowa Górna o objętości 1000 m³.
W XIX wieku okazy stąd trafiły do kolekcji czołowych muzeów świata, gdzie do dziś są przechowywane (np. Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu). W Krakowie są dostępne do obejrzenia dwie tafle, o wymiarach ponad metr na metr, każda z kilkudziesięcioma kryształami, mającymi krawędzie długości od kilku do kilkunastu centymetrów. Obecnie znajdują się w holu uniwersyteckiego budynku Collegium Geologicum, przy ul. Oleandry 2a, w gablocie ściennej. Większość Grot zachowała się nieuszkodzona, ze względu na ochronę konserwatorską udostępniana jest sporadycznie tylko specjalistom.
Warto wiedzieć, że:
- Odkrycie pierwszej z Grot Kryształowych nastąpiło w 1860 r.
- W jaskiniach występują kryształy halitu, najczystszej na świecie soli kamiennej.
- Największe kryształy halitu mają nawet kilkadziesiąt centymetrów długości.
- Miejsce to jest niezwykle cennym zabytkiem przyrodniczym, ponieważ nigdzie na świecie nie odkryto podobnych grot w mioceńskich warstwach geologicznych.
- Groty Kryształowe stanowią niezwykłe dziedzictwo przyrodnicze, które objęto ochroną w roku 2000, tworząc pierwszy w Polsce podziemny rezerwat przyrody nieożywionej.
Wiesław Wiewiórka – nadsztygar górniczy w trakcie kontroli warunków technicznych w Grocie Kryształowej
Wydobycie soli zakończono w Wieliczce w roku 1996. Dzisiaj nie pozyskuje się już „białego złota” metodami górniczymi – jednak sól jest tu nadal pozyskiwana. Jak to możliwe?
Pod ziemią istnieje wiele cieków wodnych, które przesączają się do kopalni. Naturalne właściwości wody są takie, że drąży ona nawet najtwardszą skałę. Słodka woda rozpuszcza sól i z tego powodu w kopalni nie może płynąć swobodnie przez nikogo nie kontrolowana. Każdy wyciek jest odpowiednio oznaczony, opisany i skatalogowany, a woda jest zbierana i odprowadzana w wyznaczone miejsce – do ogromnych zbiorników na poziomie VIII.
Solanka jest następnie wypompowana na powierzchnię i dostarczana do Zakładu Utylizacji Wód Zasolonych, zwanego potocznie „warzelnią”. W tym nowoczesnym zakładzie, uruchomionym w 2003 roku, słona woda w warunkach bardzo niskiego ciśnienia jest podgrzewana i odparowywana. W efekcie tego procesu, jako produkt uboczny odsalania wody, uzyskuje się czystą sól warzoną. Trafia ona na stoły domowe, ale ma również inne zastosowania, produkuje się z niej np. kosmetyki.
Warto wiedzieć:
- W Wieliczce nie wydobywa się już soli kamiennej, wciąż jednak sól warzona jest produkowana z solanki.
- Odprowadzanie wody z terenu Kopalni jest konieczne, ponieważ słodka woda rozpuszcza sól.
- Produkcja soli w Wieliczce to kilkanaście tysięcy ton rocznie.
Po wyjściu na powierzchnię lub zupełnie niezależnie od zwiedzania podziemi kopalni można korzystać z Tężni Solankowej. Ponad 3 200 m² powierzchnia tarninowej konstrukcji z wieżą widokową o 22,5 m wysokości stawia ją w grupie największych tężni solankowych w Polsce. Otaczający ją Park św. Kingi to duży teren rekreacyjny, idealny na spacery dla całych rodzin.
Underground in Europe
