Zamek w Spytkowicach wzniesiony na fundamentach średniowiecznej budowli
Wieś Spytkowice była już wymieniona w dokumentach w 1228 roku, należała od 1315 roku do księstwa oświęcimskiego, a od 1445 roku do księstwa zatorskiego. W 1488 roku została sprzedana Piotrowi Myszkowskiemu.
Zabytkowy zamek został wzniesiony na fundamentach średniowiecznej budowli.
W wyniku przeprowadzonych badań wykopaliskowych odkryto ślady pierwotnego założenia obronnego, którego powstanie datowane jest na II połowę XV wieku. Składało się ono z drewnianej budowli na planie prostokąta o wymiarach 11 - 10 m otoczonej czworobocznym murem z basztami w narożach. Zwęglone szczątki warowni oraz odnalezione duże ilości bełtów kusz świadczą, że została ona zniszczona w wyniku zbrojnego najazdu na przełomie XV i XVI wieku. Na miejscu zniszczonej warowni w I połowie XVI wieku kasztelan sądecki Wawrzyniec Myszkowski zbudował zamek łączący cechy gotyku i renesansu. Około roku 1630 starosta lelowski Mikołaj Szyszkowski przystąpił do przebudowy zamku. W jej wyniku nie zachowały się żadne widoczne ślady pierwotnego założenia. Zamek został przekształcony w piętrową, trójskrzydłową budowlę otaczającą arkadowy dziedziniec z dwoma kwadratowymi basztami od frontu, noszącą cechy wczesnobarokowej rezydencji. Na osi wejścia prowadzącego przez portal z herbem Szyszkowskich (Ostoja) znajduje się sień główna. Sale w układzie jednotraktowym skomunikowane są galerią obiegającą od wewnątrz dziedziniec. We wnętrzach zachowały się wspaniałe, kamienne portale: od późnogotyckiego w południowo-wschodnim narożniku zamku, poprzez renesansowe aż do barokowych z herbem Ostoja.
W wyniku przeprowadzonych badań wykopaliskowych odkryto ślady pierwotnego założenia obronnego, którego powstanie datowane jest na II połowę XV wieku. Składało się ono z drewnianej budowli na planie prostokąta o wymiarach 11 - 10 m otoczonej czworobocznym murem z basztami w narożach. Zwęglone szczątki warowni oraz odnalezione duże ilości bełtów kusz świadczą, że została ona zniszczona w wyniku zbrojnego najazdu na przełomie XV i XVI wieku. Na miejscu zniszczonej warowni w I połowie XVI wieku kasztelan sądecki Wawrzyniec Myszkowski zbudował zamek łączący cechy gotyku i renesansu. Około roku 1630 starosta lelowski Mikołaj Szyszkowski przystąpił do przebudowy zamku. W jej wyniku nie zachowały się żadne widoczne ślady pierwotnego założenia. Zamek został przekształcony w piętrową, trójskrzydłową budowlę otaczającą arkadowy dziedziniec z dwoma kwadratowymi basztami od frontu, noszącą cechy wczesnobarokowej rezydencji. Na osi wejścia prowadzącego przez portal z herbem Szyszkowskich (Ostoja) znajduje się sień główna. Sale w układzie jednotraktowym skomunikowane są galerią obiegającą od wewnątrz dziedziniec. We wnętrzach zachowały się wspaniałe, kamienne portale: od późnogotyckiego w południowo-wschodnim narożniku zamku, poprzez renesansowe aż do barokowych z herbem Ostoja.
Na przestrzeni wieków, wraz z rozwojem wsi powstawały kompleksy stawów rybnych, będących źródłem sporych dochodów. Dzięki nim Mikołaj Myszkowski, syn Wawrzyńca, był w poł. XVI w. jednym z najbogatszych ludzi w Królestwie .
W latach 1872-1908, kiedy dziedzicem był Andrzej Potocki, gospodarka rybacka prowadzona na stawach Spytkowic i Zatora święciła triumfy w Europie, a karp tutaj hodowany zdobył w 1900 roku Grand Prix na międzynarodowej wystawie w Paryżu.
W latach 1872-1908, kiedy dziedzicem był Andrzej Potocki, gospodarka rybacka prowadzona na stawach Spytkowic i Zatora święciła triumfy w Europie, a karp tutaj hodowany zdobył w 1900 roku Grand Prix na międzynarodowej wystawie w Paryżu.
Ostatnim właścicielem Spytkowic był Adam hr. Potocki. Po zakończeniu drugiej wojny światowej spytkowicki zamek został przejęty przez Skarb Państwa, a majątek ziemski uległ parcelacji. Zniszczonego w czasie II wojny światowej majątku zrzekli się Potoccy na rzecz Skarbu Państwa, a ten przekazał go Naczelnej Dyrekcji Archiwów. Dzięki generalnemu remontowi i rozbudowie w latach 90. XX w. zamek został przystosowany do obecnej funkcji: mieści się tutaj siedziba Ekspozytury Archiwum Narodowego w Krakowie.
Ekspozytura w Spytkowicach rozpoczęła działalność w 1995 roku jako główne zaplecze magazynowe oddziałów Archiwum Państwowego w Krakowie. Znajdują się tu m.in. akta Urzędu Miasta Krakowa z okresu od połowy XIX w. do 1945 roku, metryki parafii krakowskich z I poł. XIX w., wiele materiałów geodezyjnych i dokumentacji technicznej z okresu po II wojnie światowej, jak również dokumentacja najnowsza - przejmowana przez Archiwum Narodowe w Krakowie. Obecnie w magazynach Ekspozytury zgromadzono ok. 15 km bieżących akt, wśród których miejsce znalazł również zasób zlikwidowanego Oddziału w Nowym Targu. Ekspozytura przechowuje również ok. 2,5 km dokumentacji niearchiwalnej, głównie dokumentacji osobowo-płacowej zlikwidowanych podmiotów, przechowywanej odpłatnie na podstawie umów cywilno-prawnych.
Z Spytkowicach znajduje się także zabytkowy kościół, który także warto zwiedzić.
Do Spytkowic można dojechać busem (bilet 6 zł). Odjazdy z ul. Ogrodowej (obok Galerii Krakowskiej)
Wysiadamy w Spytkowicach na rynku, a stąd do Zamku mamy ok 500 m. Stojąc na rynku, widzimy zabytkowy kościół.
Kolejny zamek znajduje się w Zatorze.
W samej Małopolsce, zamków i obiektów obronnych, w różnej formie zachowania mamy 107
W całej Polsce takich obiektów jest ponad 1500
Zamek w Spytkowicach
opracowanie & foto : Albin Marciniak
Zamki w Polsce
Najpiękniejsze i najokazalsze obiekty obronne
