Muzeum Zamek w Oświęcimiu

   Oświęcim to niewielkie miasteczko w Małopolsce, tłumnie odwiedzane przez turystów z całego świata. Corocznie statystyki pokazują, że ilość zwiedzających wzrasta, lecz dotyczy to głównie zwiedzania Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Z milionów osób przyjeżdżających do Oświęcimia, znikoma ilość kieruje się do zabytkowego centrum miasta. Malowniczy rynek czy tuż obok wzgórze zamkowe nad rzeką Sołą a na wzgórzu widoczny z daleka zamek. Zamek to nie tylko dobrze odrestaurowane mury, ale także odpowiednio zagospodarowane wnętrza. Niestety nie znajdziemy tutaj zabytkowego wyposażenia pamiętającego panowanie ostatniego władcy, czy też nie powita nas wystrzał z armat. Warto jednak spojrzeć na Oświęcim nieco szerzej niż tylko przez pryzmat obozu zagłady. W mieście mogącym pochwalić się ponad 800-letnią historią, zobaczyć można znacznie więcej.

 Oświęcim był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.

 

 

 

Tunele pod zamkiem

 

 

 Muzeum Zamek w Oświęcimiu 

    Muzeum rozpoczęło swoją działalność 1 stycznia 2010 roku i od tej pory jest miejscem ważnych wydarzeń w historii miasta. Pełni funkcje reprezentacyjne, kulturalne i edukacyjne. Misją muzeum jest popularyzowanie historii Ziemi Oświęcimskiej. Eksponaty prezentowane są na stałej ekspozycji przedstawiającej życie przedwojennego Oświęcimia: wystrój wnętrz mieszkalnych oraz codzienne życie  jego mieszkańców. Na ekspozycji "W królewskim mieście Oświęcimiu" można zobaczyć niezwykle ciekawy spektakl dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań wystawienniczych, elementów edukacyjnych oraz interaktywnych multimediów. Prezentację muzealną wzbogacają reprodukcje starych fotografii.

 

 

   Z historią Ziemi Oświęcimskiej nierozerwalnie związana jest także historia miejsca, w którym muzeum ma swoją siedzibę. Zamek Oświęcimski z wieżą, murami obronnymi oraz zabudową wzgórza zamkowego, stanowi jeden z ważniejszych zabytków miasta. Wieża obronna należy do jednych z najstarszych budowli z cegły w Małopolsce, a roztaczający się z niej widok ukazuje piękną panoramę Oświęcimia i okolic.

 

 

Historia zamku

      Najstarsze, udokumentowane korzenie historii wzgórza zamkowego sięgają XI w. Wówczas to, istniała osada rolnicza złożona z kilku chat. Na przełomie XI i XII wieku znaczna część osady uległa spaleniu. Po tym pożarze został ulokowany na wzgórzu gród. Pierwsze źródłowe zapiski o nim sięgają roku 1179, kiedy to nastąpiło wyłączenie kasztelanii oświęcimskiej spod jurysdykcji krakowskiej i przekazanie jej we władanie książąt opolsko-raciborskich. Książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy nadał kasztelanię oświęcimską swojemu bratankowi, Mieszkowi Plątonogiemu księciu opolskiemu, z przeznaczeniem dla jego syna Kazimierza. Źródła podają, że książę Kazimierz I przebudował i umocnił zamek w Oświęcimiu. Z okresu panowania tego władcy zachowały się ślady najstarszego muru ziemno – drewnianego otaczającego wzgórze zamkowe.

W 1241 roku gród oświęcimski został zniszczony przez Tatarów. Książę opolsko – raciborski, Mieszko II Otyły, odbudował zamek oraz częściowo otoczył wzgórze zamkowe murem obronnym.

Na początku XIV wieku Oświęcim stał się stolicą nowo utworzonego księstwa oświęcimskiego, a pierwszym piastowskim księciem, który zamieszkał w zamku był Władysław, syn Mieszka I cieszyńskiego. W tym okresie zamkiem zarządzał starosta jednak opieka nad zamkiem leżała w kompetencjach burgrabiego. W 1416 r. funkcję tą sprawował Jan Sycz. Za uzbrojenie zamku odpowiadał puszkarz –według źródeł jednym z takich urzędników był Jan z Oświęcimia. Zamek oświęcimski największą świetność przeżywał za panowania księcia Kazimierza: „…Otoczony był Sołą na kształt fosy, nad którą książęcy młyn wodny ciągle był w ruchu…”

Ostatnim z linii Piastów oświęcimskich był książę Jan IV, który w 1454 r. sprzedał księstwo oświęcimskie królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi za 50 tysięcy groszy szerokich praskich. Od tej chwili zamkiem oświęcimskim zarządzali starostowie królewscy.

1454 r. – Elżbieta Rakuszanka, przyszła żona Kazimierza Jagiellończyka

1471 r. – królewska para – Kazimierz Jagiellończyk i jego żona Elżbieta, oraz ich syn – królewicz Władysław, jadący do Pragi, gdzie uznano jego prawo do korony czeskiej

W 1510 r. w odbudowanym już zamku gościł poseł papieski – tzw. legat posłany

1518 r. przyszła królowa Polski – Bona Sforza d` Aragona

1543 r. pierwsza żona Zygmunta Augusta – Elżbieta Habsburżanka

1574 r. król Henryk Walezy – uciekający z Polski, aby zostać królem Francji

Średniowieczny zamek spłonął w 1503 r. wraz z kościołem parafialnym i znaczną częścią miasta. Odbudowano go w ciągu 5 lat na polecenie króla Aleksandra Jagiellończyka. Zgodnie z decyzją króla starosta oświęcimski Jan Jordan przystąpił do odbudowy – źródła wspominają że:

1508 kryto dachy zabudowań zamkowych, sprowadzono szyby i błony do okien

1509 – 1511 prowadzono prace budowlane w łaźni i alkierzu zamkowym

1511 – 1512 wzniesiono basztę przed zamkiem

1512 – 1513 nadbudowano piętro wieży

1513 – 1514 pracowano przy wałach wokół zamku,

w latach 20-tych XVI wieku wzniesiono kaplicę na dziedzińcu zamkowym, studnię oraz mieszkanie podstarościego.

1525 – 1534 trwały prace budowlane przy budowie kamiennego muru obwodowego

Z tego okresu do dziś zachowany jest fragment muru obronnego z basteją w północno-wschodniej części wzgórza oraz najstarsza południowa część obecnego budynku zamkowego.

Na początku XVII wieku zamek znów spłonął. W czasie odbudowy poszerzono budynek przesuwając ścianę wschodnią o około dwa metry. W 1655 r. w czasie „potopu” szwedzkiego zamek został zdobyty i spalony przez Szwedów. Od tego czasu stopniowo popadał w ruinę i mimo uchwały sejmowej nakazującej pilne prace remontowe nigdy już nie odzyskał dawnej świetności.

 

 

W 1765 r. przeprowadzono lustrację zamku – opis świadczy o fatalnym stanie budynków i murów obronnych:

„…Wchodząc do zamku jest most z dylów, z tego brama z wrotami podwójnemi (…).
Za temi drzwiami ciągnie się mur z oboch stron ku dziedzińcowi, porysowany (…), na dziedzińcu archiwum ksiąg grodzkich, drzwi do niego żelazne z zamkiem(…) okno jednoz ołowiu z kratą żelazną(…). Dalej kuchnia (…), spiżarnia z zamknięciem, (…) stamtąd schody drewniane ciągnące się na drugą kondygnacyją gdzie ganek drewniany (…). po prawej stronie pokój, w którym okno taflowe, piec kaflowy (…). Dalej sala (…), w tej sali mur porysowany.
Po tym kaplica spustoszała. Dalej izdebka (…). Wieża w narożniku murowana…”

Z tych budynków jedynie wieża obronna, prawie niezmieniona, przetrwała następne stulecia.

W latach 1805 i 1813 miały miejsce dwie katastrofalne w skutkach powodzie. Soła przesunęła swoje koryto pod samo wzgórze zamkowe, którego spora część – razem z budynkami i murami obronnymi – runęła do wody. Jak podaje ówczesny kronikarz – Jan Nepomucen Gątkowski – rzeka Soła rozcięła wzgórze zamkowe na pół. W tym czasie w zrujnowanym zamku i wieży urządzono skład soli. Kilka lat później władze austriackie przeznaczyły zamek do rozbiórki – jednak na licytacji wykupił go Kajetan Russocki. W zamku urządził kancelarię dominialną i urząd pocztowy. Zamek odziedziczyła po nim córka – Leokadia Dąbska, której dzieci sprzedały później zadłużony budynek kupcom żydowskim: Landauowi, Schnitzerowi i Schonkerowi. Nowi właściciele urządzili w nim składy handlowe.

W 1904 roku kolejnym właścicielem wzgórza został Karol Kaszny, który przeprowadził remont budynków. Zamek został wówczas podwyższony o jedną kondygnację, a na ścianie wschodniej umieszczono kamienną tarczę ze stylizowanym orłem piastowskim. W dolnej partii zamku urządził winiarnię i piwiarnię, a na piętrze pokoje hotelowe dla przyjezdnych gości.

W 1910 r. Kaszny wydzierżawił budynek nowo powstałemu Starostwu Oświęcimskiemu. Kolejnym właścicielem zamku został Jakub Haberfeld, który urządził w nim skład wódek i win ze swojej fabryki.

W 1926 r. zamek został wykupiony przez Wydział Powiatowy w Białej Krakowskiej.

W latach 1929 – 1931 przeprowadzono kapitalny remont zamku. Między wieżą a budynkiem zamkowym, w miejscu parterowej zabudowy, wzniesiono dwupiętrowy budynek z ryzalitem zwieńczonym attyką. Na jej szczycie umieszczono metalowego orła w koronie. Po tym remoncie w zamku utworzono siedzibę samorządowego powiatu oświęcimskiego, który działał tylko do 1932 r. Później zamek wystawiono na sprzedaż, jednak do 1939 roku nikt go nie wykupił.

 

 

 

W czasie II wojny światowej swoją siedzibę miały w zamku niemieckie władze okupacyjne.

W okresie powojennym do lat 90-tych XX wieku zamek najczęściej przeznaczony był na siedzibę różnych urzędów: Urząd Gminy Zbiorowej, Powiatowa Rada Narodowa, w latach 1975 – 1987 – Urząd Miasta Oświęcim, do roku 2000 Powiatowy Urząd Pracy.

Od 1993 r. w zamku mieściły się Zbiory Historyczno – Etnograficzne Oświęcimskiego Centrum Kultury.

W latach 1999 – 2000 wyburzono klatkę schodową pomiędzy wieżą a zamkiem.

W 2004 roku Urząd Miasta Oświęcim przeprowadził, przy wsparciu dotacji ze środków unijnych, kapitalny remont zabytku, który zakończył się w 2006 r.

Z dniem 01.01.2010 r. zamek oświęcimski zgodnie z Uchwałą Rady Miasta Oświęcim stał się siedzibą muzeum – Muzeum Zamek w Oświęcimiu.

opis - Muzeum Zamek

 

 

 

 

Zwiedzanie zamku nie nadwyręży budżetu gdyż bilet łączony ZAMEK /WIEŻA/ RATUSZ to zaledwie 20 zł ulgowy 12 zł. 

bezpłatny wstęp do Muzeum we wtorki (ekspozycja stała i wieża zamkowa)

Oświęcim  ul. Zamkowa 1

http://muzeum-zamek.pl

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wystrój wnętrz mieszkalnych oraz codzienne życie  jego mieszkańców. Na ekspozycji "W królewskim mieście Oświęcimiu"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

opracowanie: