XIX-wieczna rezydencja Potockich herbu Pilawa, wybudowany w latach 1850-1857 według projektu Franciszka Lanciego.
Pałac Potockich jest najbardziej znanym zabytkiem Krzeszowic, i to on mimo stanu w jakim się znajduje oraz braku dostępności do jego wnętrz, przyciąga corocznie wielu turystów chcących zobaczyć zabytek, niegdyś wyjątkowej urody. w drugiej połowie XIX wieku życie Krzeszowic toczyło się głównie wokół pałacu i w jego pięknym parku.
W czasach swojej świetności pałac posiadał 228 pomieszczeń przy czym charakter mieszkalny miało ok. 100 sal na piętrach. Potoccy zgromadzili wartościowe zbiory malarstwa, rzeźby (dla posągu Merkurego Thorvaldsena zbudowano specjalny, połączony z pałacem ośmioboczny pawilon), rzemiosła artystycznego (np. kolekcja pasów kontuszowych) i pamiątek historycznych. Pierwsze i drugie piętro stanowiło część mieszkalną rezydencji. Parter miał charakter muzealno-reprezentacyjny i mieścił m.in. sale francuskie, pawilon będący jednocześnie oranżerią, bibliotekę oraz pokój gdański.
Potoccy wprowadzili się do pałacu w Krzeszowicach w 1862 i w ich posiadaniu pałac znajdował się aż do II wojny światowej. To tu znajdowało się centrum rodowe tzw. ‘krzeszowickiej’ linii Potockich.
W 1940 pałac stał się letnią rezydencją generalnego gubernatora Hansa Franka. Na jego polecenie dokonano przebudowy pałacu, dodając m.in. środkową klatkę schodową.
Majątek wraz z pałacem został znacjonalizowany przez władze komunistyczne w czasie reformy rolnej. W pałacu siedzibę miał ośrodek szkolno-wychowawczy, a następnie dom opieki dla dzieci i młodzieży, w którym wychowywali się m.in. Sława Przybylska czy Stefan Bratkowski. Wówczas rozpoczął się proces jego destrukcji. W latach 70. i 80. XX w. planowano utworzenie tutaj centrum rehabilitacyjnego, lecz zamierzenia tego nie zrealizowano – pałac stopniowo niszczał, cierpiąc szczególnie wskutek braku ogrzewania i wilgoci.
W 2001 rodzina Potockich podjęła starania o zwrot nieruchomości, argumentując, że majątek nie powinien podlegać reformie rolnej, gdyż w pałacu nie prowadzono działalności rolniczej. W 2004 ówczesny wojewoda małopolski stwierdził w drodze decyzji administracyjnej, że majątek jednak jej podlegał. Od tego rozstrzygnięcia rodzina Potockich odwołała się do ministra rolnictwa. Ten uchylił skarżoną decyzję i przekazał sprawę wojewodzie do ponownego rozpatrzenia. W 2008 wojewoda małopolski Jerzy Miller orzekł, że majątek Potockich nie powinien podlegać dekretowi, a zatem powinien zostać zwrócony; jego decyzję podtrzymał minister rolnictwa. Decyzja ta została zaskarżona do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w 2013 roku potwierdził roszczenia spadkobierców.
W połowie grudnia 2016 r gmina Krzeszowice wydała spadkobiercom Adama Potockiego pałac wraz z okalającym go parkiem.
Pałac jest otoczony przez park założony przez Adama Potockiego w 1849. Zajmuje teren 12 hektarów i mimo, iż jest zaniedbany od II wojny światowej, wciąż stanowi atrakcję Krzeszowic.
Pałac obecnie
Nieruchomość powróciła do spadkobierców Adama hrabiego Potockiego, lecz z uwagi na to, że budynek został w latach 70 XX wieku opuszczony i nie był zabezpieczany, zniszczenia są bardzo daleko posunięte. Wynika to zarówno z nie wykonywania podstawowych prac zabezpieczających przed podmioty, które były za to odpowiedzialne (Gmina Krzeszowice) jak i z tego, że niepilnowany budynek stał się łatwym łupem dla złodziei, którzy zrabowali wszystko co dało się wynieść i przedstawiało materialną wartość – od elementów sztukaterii i klamek, po…grzejniki i metalowe elementy instalacji. Odkąd nieruchomość wróciła do właścicieli została zaopatrzona w systemy alarmowe i antywłamaniowe, pałacem opiekuje się stróż.
Dokonano podstawowych napraw, które pozwoliły powstrzymać lub przynajmniej znacznie spowolnić postępujący proces destrukcji, uzupełniono orynnowanie, uzupełniono otwory okienne, dokonano podstawowych napraw dachu, rozwiązano problem wody zalegającej w pałacowych piwnicach.
Trwają także rozmowy z potencjalnymi inwestorami a możliwości jest wiele. Czy powstanie tutaj wysokiej klasy hotel z kompleksem SPA, ośrodek wypoczynkowy, prywatna szkoła wyższa czy też pojawi się inny pomysł przeznaczenia obiektu, tego na razie nie wiadomo. Wiadomo natomiast że potrzebne są bardzo duże nakłady finansowe, by piękny niegdyś pałac i rozległy park, ponownie zachwycały. Czy tak się stanie, okaże się zapewne w ciągu najbliższego roku.
Pałac Vauxhall także należy do dóbr rodowych Potockich, jednak do czasu zakończenia procesu i rozliczenia się pomiędzy gminą a spadkobiercami, ten obiekt został zatrzymany jako zabezpieczenie roszczeń samorządu za poniesione nakłady.
Zamek Tenczyn w Rudnie przykładem dobrego gospodarza
Jako dobry przykład właściwego podejścia rodu Potockich do odzyskanych terenów i obiektów, jest Zamek Tenczyn w Rudnie, położony kilka kilometrów od Krzeszowic. Przez dziesięciolecia obiekt popadał w coraz większą ruinę a dzisiaj zamek niczym Feniks powstaje z popiołów. Można mieć nadzieję że dzięki dobrej współpracy w tym obszarze pomiędzy spadkobiercami Adama hr. Potockiego a Gminą Krzeszowice, podobny los spotka także Pałac Potockich w Krzeszowicach..
Dobra współpraca organów administracji z właścicielami obiektu pozwoliła w 2016 roku na udostępnienie go zwiedzającym. Obsługą ruchu turystycznego zajmuje się Fundacja Na Rzecz Rozwoju i Promocji Sztuki New Era Art Jana Potockiego. Na zamku odbywa się wiele ciekawych imprez, z których najokazalsza – odbywająca się corocznie z początkiem sierpnia inscenizacja Obrony Zamku Przed Szwedem 1655 jest jedną z największych imprez rekonstrukcyjnych w Polsce.
Obszerna fotorelacja z zamku:
Stan Pałacu Potockich - 22 luty 2020
Zamki i Pałace w Polsce polecane do zwiedzania
opracowanie & foto:
