Ruiny średniowiecznego zamku w Muszynie
Zamek Muszyński na Wzgórzu Zamkowym w Muszynie
Przez ostatnie setki lat ruiny a od niedawna, częściowo zrekonstruowana baszta i mury średniowiecznego zamku w Muszynie. Ponad miastem, na prawym brzegu Popradu, unosząc głowę dostrzec można ponad drzewami, jaśniejące mury Baszty lub Zamczyska, bo i tak nazywany jest zamek wzniesiony w XV wieku.
Ruiny średniowiecznego zamku w Muszynie - dawna rezydencja biskupów krakowskich.
Zamek wzniesiony został ok. 1390 r. na niższym ze szczytów pasma (527 m n.p.m.), miał za zadanie bronić granicy i szlaków handlowych oraz pełnić funkcję komory celnej. Twierdza była rezydencją biskupów krakowskich do 1474 r., kiedy to została niemal całkowicie zniszczona przez oddziały Tomasza Taraczaya z Lipan podczas najazdu na Polskę króla węgierskiego Macieja Korwina. Zamek został odbudowany w stylu renesansowym przez Węgrów. Od tego momentu pełnił wyłącznie funkcję strażniczą. Od połowy XVII wieku budowla popadała w ruinę. Współcześnie ruiny zamku były obiektem wielu badań archeologicznych, zaś niektóre ze znalezisk można podziwiać w lokalnym muzeum a po oddaniu odbudowanej części twierdzy, część eksponatów powróci na zamek do części ekspozycyjnej.
Rozmowa z burmistrzem Muszyny Panem Janem Golbą
Albin Marciniak
Kiedy zrodził się w Pana głowie pomysł na odbudowę tego zamku?
Jan Golba
Dokładnie pięć lat temu, choć wówczas to było takie raczkowanie. Nie myślałem nawet o odbudowie baszty, a bardziej o tym, by tylko mury zamarkować i częściowo pociągnąć nieco wyżej. Absolutnie nie myślałem o tej części, bo oczywiście była kwestia środków finansowych. Kiedy pojawił się projekt na finansowanie, my byliśmy gotowi z projektem na odbudowę części zamku. To pozwoliło na złożenie w 2020 r wniosku do Interreg-u wspólnie ze Słowacją. Projekt przeszedł a w trakcie realizacji rozszerzyliśmy projekt na realizację odbudowy wspólnie z basztą. Pojawiły się także nowe możliwości na finansowanie dalszego etapu. Pojawiły się pieniądze z programu Rozwoju Ziem Górskich, dzięki którym możliwe było domknięcie tego przedsięwzięcia wraz z odbudową baszty. Prace ruszyły i od grudnia 2020 roku do września 2023 przeprowadzony został remont i częściowa rekonstrukcję zamku.
Oczywiście wykańczać i wyposażać będziemy jeszcze przez pewien czas, bo Muszyna nie jest wielką gminą i budżet nie pozwala na jednorazowe duże wydatki. To trzeba robić powoli i ostrożnie, ale myślę że tak to urządzimy, by przede wszystkim nawiązywać do historii, by ludzie mieli wyobrażenie jak ten zamek wyglądał. By sobie uświadamiali jaka była historia tego miejsca i by się z tym utożsamiali.
Gdy przeszedłem do Muszyny, to o zamku i jego odbudowie mówiło się cały czas. Wiele było głosów że dobrze by kiedyś udało się choćby częściowo to odbudować. To ogólne nastawienie było jednak bardziej w kierunku odbudowy gotyckich piwnic pod Rynkiem. Były opowieści że pod rynkiem to są gigantyczne piwnice połączone nawet z zamkiem tunelem.
Udało nam się przeprowadzić badania archeologiczne zarówno na zamku jak i na rynku pod kątem podziemi. W trakcie badań okazało się że owszem, są szczątki piwnic ale pod ratuszem a nie pod całym rynkiem. Wraz z pracami na zamku, udało się zrobić także dostosowanie piwnic do ruchu turystycznego. Te piwnice już można zwiedzać.
A.M.
Jakie funkcje przewidziane są na zamku po jego odbudowie ?
Jan Golba
Baszta to przede wszystkim punkt widokowy na Muszynę i okolice, ale nie tylko. Zamierzamy na każdym poziomie przygotować ekspozycje, które nawiązują do historii Muszyny i do historii zamku. Znajdzie się nawiązanie do wielu legend. Oczywiście nie zabraknie opowieści o damach i rycerzach, tych dobrych i tych złych. Wszystko jest gotowe wraz z odpowiednim oświetleniem. Teraz jest czas na urządzanie i ostatnie szlify przed otwarciem zamku dla mieszkańców i turystów.
A.M.
Na zamku jest planowana także mała gastronomia. Czego turysta może się spodziewać po dotarciu na wzgórze?
Jan Golba
Docelowo jest przewidziana kawiarnia i sala ekspozycyjna a nad nimi taras gdzie będzie można usiąść, i przy kawie podziwiać panoramę i sam zamek.
Co istotne, mimo że jest to stary zamek, to muszą zostać spełnione wszelkie normy oraz wysokości barier i zabezpieczeń. To miało duży wpływ na taras widokowy na baszcie, gdzie musiały zostać wykonane dodatkowe podesty, by można było podziwiać rozległą panoramę, mimo grubych i wysokich murów, by zachować normy bezpieczeństwa. Baszta jest zadaszona, więc będzie można korzystać z tarasu widokowego bez względu na pogodę, o każdej porze roku.
Co istotne dla mieszkańców, obie te inwestycje wykonane zostały nie z budżetu gminy ale z funduszy zewnętrznych, a korzyści ze zwiększonej oferty i zwiększonego ruchu turystycznego, skorzystają wszyscy.
Odbudowa zamku wykonana została w ramach projektu pn.: „Muszyna – Sabinov - Wzmacniamy wspólne dziedzictwo kulturowe pogranicza polsko-słowackiego”
Jan Golba – polski prawnik, doktor nauk prawnych. Wielokrotny burmistrz oraz wieloletni samorządowiec. Od 2001 r. Prezes Zarządu Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP, Przewodniczący Zarządu Gmin Krynicko-Popradzkich. wikipedia
Uroczyste Otwarcie Zamku Muszyńskiego na Górze Baszta oraz XVI Jarmark w Muszynie 30 września 2023 r.
RYNEK W MUSZYNIE
11:00 Powitanie z Kapelą MUSZYNIACY
11:30 SARMATA
12:00 Transmisja uroczystości otwarcia Zamku na Baszcie
13:00 Koncert zespołu DIKANDA
14:30 SARMATA
16:00 Koncert zespołu SOKÓŁ ORCHESTRA
Ponadto:
prezentacje rękodzieła artystycznego oraz regionalnych przysmaków
wybijanie muszyńskich dukatów
prelekcje sokolnicze
pokazy i warsztaty dawnego rzemiosła
ZAMEK NA BASZCIE
12:00 Hejnał Muszyński na powitanie
Uroczyste Otwarcie Zamku
Musicalowy Akcent Muszyński (zaśpiewają "Muzyczne Gwiazdki", Izabela Bajorek, Klaudia Cecko, Patrycja Wiatr, Gościnnie Tomasz Jarosz, Gościnnie Grupa Tetralna "Rodzice Dzieciom)
13:00 Z historią przez wieki... Prezentacje rycerskie
13:30 Koncert zespołu Kwartet Galicyjski
14:30 Pokazy Sokolników
15:00 Tańce Dawne w wykonaniu zaproszonych bractw rycerskich
15:30-17:00 Średniowieczne harce na Dziedzińcu Zamkowym
Ponadto:
Zwiedzanie zamku i wybijanie denarów przez mincerzy
Obozowiska Rycerskie - Krakowskie Bractwo Grodzkie i Sądeckie Rycerstwo Zakonu Księżnej Kingi
Pokazy Sokolnicze
Prezentacje rękodzielnicze oraz degustacja wina i zamkowych przekąsek
Historia zamku
W opracowaniach dotyczących Muszyny pojawiają się rozbieżne informacje na temat czasu powstania zamku na górze Baszta; niektóre opracowania podają, że zamek ten powstał według tradycji w 1301 roku z fundacji królewskiej, inne, że na przełomie XV i XVI wieku, po zburzeniu najstarszej warowni znajdującej się w Muszynie w wyniku najazdu Macieja Korwina i Tomasza Tarczy z Lipian w 1474 roku. Przypuszczalnie starsza warownia poprzedzająca istniejące ruiny wznosiła się na wzgórzu sąsiadującym z ruinami zamku.
Z wczesnych dokumentów źródłowych wynika, że w 1301 roku dobra w Muszynie wraz z zamkiem Płoche, zbudowanym według tradycji przez Berżewickich herbu Tatry, zostały nadane biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie przez króla węgierskiego Władysława. Później włączono je do polskich dóbr koronnych jako królewszczyznę; w 1391 roku, za panowania Władysława Jagiełły, zostały odzyskane dla biskupstwa krakowskiego przez biskupa Jana z Radliczyc (część źródeł podaje, że dobra te powróciły do biskupów krakowskich w 1440 roku, gdy biskupem krakowskim był Zbigniew Oleśnicki). Akt z 1468 roku wymienia starostę muszyńskiego; w dokumencie z 1488 roku pojawia się kasztelan muszyński.
Zamek na górze Baszta strzegł granic między Polską a Węgrami; jego załoga czuwała nad bezpieczeństwem szlaku handlowego biegnącego wzdłuż Popradu na Węgry. Przez długi czas stanowił rezydencję starostów tzw. państwa muszyńskiego (zwanego także kluczem muszyńskim lub kresem muszyńskim), samodzielnej jednostki administracyjnej z własną administracją, wojskiem i sądownictwem, pozostającej we władaniu biskupów krakowskich do rozbiorów Polski. W XVII wieku, za panowania Jana Kazimierza, zamek w dalszym ciągu pełnił funkcje obronne; został opuszczony w drugiej połowie XVIII wieku i popadł w ruinę.
Legenda
Legenda głosi, że w czasie potopu szwedzkiego jeden ze starostów Muszyny, Bedliński, kazał drążyć w podziemiach zamku tajemne lochy, w których ukrył skarby; strzeże ich para skamieniałych dzieci, dziewczynka i chłopiec. Inna legenda mówi, że w lochach jest ogromna sala, w której śpią zaczarowani żołnierze, budzący się na chwilę raz do roku, w Niedzielę Palmową; kiedyś ożyją, połączą się ze śpiącymi rycerzami z Tatr i stoczą zwycięską bitwę z wrogami Rzeczypospolitej
opracowanie & foto:
