Zamki, pałace i obiekty obronne w Polsce

Renesansowa budowla obrona, wzniesiona w latach 1522–1532 na miejscu gotyckiego zamku obronnego.

Pierwotny zamek gotycki został zbudowany w XIV wieku. Najstarsze zapiski o warowni w Ząbkowicach pochodzą z 1321 r.. W 1335 przetrwał oblężenie czeskich wojsk, jednak już w następnym roku został zastawiony Luksemburgom przez Bolka II, a ostatecznie sprzedany wraz z miastem przez syna Bolka – Mikołaja Małego. W czasie wojen husyckich został zniszczony, po czym już przez nowych właścicieli zmodernizowany i umocniony. W połowie XV stulecia stał się własnością synów króla czeskiego Jerzego z Podiebradów. Zaatakowany przez mieszczan wrocławskich, świdnickich i nyskich został w 1468 uszkodzony. W 1489 oblegany był przez kilka miesięcy przez króla węgierskiego Macieja Korwina, zdobyty, pozostał w jego posiadaniu do 1490.

 

W latach 1522 (lub 1524)–1532 Karol I, książę ziębicki, rozebrał częściowo pozostałe mury i zbudował zamek w stylu renesansowym. Nowa rezydencja zawierała w sobie pozostałości starej warowni, co można zaobserwować na południowej ścianie zrujnowanego obecnie zamku. Wybrzuszenie na tej ścianie stanowi linię murów dawnej gotyckiej budowli. Budowniczym tego obiektu z dobrze zamaskowanym systemem obronnym był Benedykt Rejt.

Po oblężeniach, szturmach i zniszczeniach w następnych wiekach został ostatecznie opuszczony w 1728, a stan jego jeszcze pogorszył pożar z 1784. W okresie międzywojennym na zamku działało muzeum regionalne i schronisko turystyczne. Obecnie jest utrzymywany i konserwowany jako tzw. trwała ruina.

 

 

W 1467 roku czeska obsada zamku liczyła 100 mężów. Oblegający Ząbkowice Wrocławianie szybko podbili miasto, jednak kamienne kule, wystrzeliwane z dział nie czyniły żadnej szkody mocnym murom zamkowym. Zamek udało im się zdobyć dopiero dzięki użyciu wielkiej puszki – działa ważącego 80 cetnarów, którą ciągnęły 24 konie.

15 lipca 1467 roku wojska czeskie po ciężkich walkach zajęły miasto i zamek. Zdobytą od Wrocławian wielką puszkę, która warta była tysiąc dukatów, zabrano do Pragi. Łatwo zauważyć, że w samym tylko 1467 roku zamek był dwukrotnie oblężony i zdobyty. Już w następnym roku walki pomiędzy Czechami a Śląskiem rozgorzały na nowo. W 1468 roku zamek został zburzony przez Wrocławian.

Warownia została odbudowana przez księcia Karola I Podiebrada. Grób zmarłego w 1536 roku księcia i jego małżonki Anny Żagańskiej znajduje się w kaplicy Kauffunga w kościele św. Anny. Okazały renesansowy zamek na planie zbliżonym do kwadratu został zbudowany z przerwami w latach 1516 – 1530. Jako wzór miał służyć zamek królów węgierskich w Ofen. Kryty łupkiem dach wschodniego skrzydła został ułożony w 1529 roku. Właściwie skrzydło wschodnie jako jedyne zostało kompletnie ukończone.

Wiek XVI to czas względnego spokoju. Zgubę przyniosła zamkowi wojna 30 – letnia, podczas której zamek   kilkakrotnie przechodził z rąk wojsk szwedzkich w ręce wojsk cesarskich i na odwrót.

Od bramy kłodzkiej aż do południowo – wschodniego rogu zamku ciągnął się mur, zakończony okrągłą wieżą, zwaną wieżą kruczą. W części południowej i zachodniej znajdowały się murowane fosy z kazamatowym sklepieniem od strony północnej i zachodniej mur, który ciągnął się aż do kruczej wieży w pd – wsch rogu.

Pośrodku wschodniego skrzydła znajdowała się czterokątna wieża, zwana wieżą strażniczą. Do bramy wejściowej w czasach pokoju prowadził stały most. W czasach wojny był to most zwodzony. Obok głównej bramy znajdowała się boczna furtka.

Nad wejściem znajduje się prostokątna płyta wykonana z czerwonego piaskowca, na której niegdyś znajdowała się metalowa tablica fundacyjna. Nad piaskowcową płytą umieszczono herb księcia Karola I Podiebrada z datą 1527. Główna tablica jest podzielona na cztery pola. W pierwszym po prawej znajduje się ziębicki orzeł, po lewej oleśnicki, w trzecim ziębicko – świdnicka szachownica, w czwartym kłodzki łuk. Wieża posiadała okrągły dach zwieńczony gałką i chorągiewką. Była użytkowana jeszcze w okresie międzywojennym - mieściło się tu schronisko młodzieżowe.

We wszystkich czterech skrzydłach znajdowały się parter i dwa piętra.

 

 

Na I piętrze wschodniego skrzydła, na prawo od wieży, znajdowały się komnaty książęce. W tym samym skrzydle znajdowały się również dwie duże sale. Pierwszą z nich był pokój rady, w którym odbywały się posiedzenia rajców. Druga to sala rycerska, w której świętowano szczególne uroczystości. Na drugim piętrze umieszczono pokoje dla służby i pisarzy ziemskich (było to prawnicze kolegium doradcze władcy zamku. Jeszcze w latach 20 – tych XX wieku na prawo od wejścia znajdowało się skromne mieszkanie stróża, który doglądał i pilnował ruin.

Po lewej stronie wschodniego skrzydła na obu piętrach widoczne są jedynie małe okienka. Prawdopodobnie znajdowały się tam pomieszczenia dla służby. W południowo wschodnim rogu znajduje się masywna wieża, w której do dziś widoczne są malowidła na sklepieniach okien. W górnej części znajduje się czarny orzeł śląski. Poniżej znajdowały się dwa nie zachowane do dzisiaj malowidła. Po lewej stronie znajdowała się renesansowa scena z polowania. W tle widoczny był zamek, przy wejściu do zamku koń bez jeźdźca, poniżej postać w obfitej, udrapowanej szacie, która dmie w róg oraz zwierzęta przypominające dwa niedźwiedzie i kozicę. Po przeciwnej stronie budowla na tle górzystego krajobrazu. Obecnie wizerunek orła z powodu oddziaływania warunków atmosferycznych oraz zupełnego braku zabezpieczenia jest bardzo słabo widoczny. Kopie malowideł znajdują się w Heimattmuseum (muzeum poświęconemu Ząbkowicom) w Niemczech. Na wyższym piętrze wieży znajdowała się kancelaria księstwa, na niższym sąd.

Południowe skrzydło zamku nie tworzy linii prostej. Jego środkowa część jest lekko wybrzuszona. W tej części po stronie zewnętrznej zachował się ostatni wykusz latrynowy (do niedawna były dwa).

Pośrodku skrzydła również wznosi się czworokątna wieża, która również była pokryta okrągłym dachem. Po obu stronach przylegały niegdyś do wieży stajnie oraz zamkowa kuźnia.

Skrzydła zachodnie i północne nie wyróżniają się niczym szczególnym. Budowa skrzydła północnego nigdy nie została ukończona, ponieważ ze względu na zagrożenie najazdem Turków książę skoncentrował się na budowie umocnień.

Przestronny zamkowy dzieciniec ma wymiary 37,6 na 36,7 metra. Prawdopodobnie tu odbywały się turnieje rycerskie oraz ćwiczenia. W południowo – zachodnim rogu dziedzińca znajdowała się zamkowa studnia, która została zabetonowana w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Po stronie północnej znajdowały się zamkowe ogrody.

info: https://www.zabkowiceslaskie.pl/zamek

 

 

W grudniu 2013 r. zakończył się II etap prac remontowych, obejmujących zabezpieczenie korony murów skrzydła wschodniego i południowego oraz zabezpieczenie południowo-wschodniej bastei.

To w jaki sposób prowadzona była rekonstrukcja zamku, niech świadczy powyższe zdjęcie. Czy to ktokolwiek nadzoruje ? Czy widział to jakikolwiek konserwator zabytków ? Okna dachowe w średniowieczu ? Rynna z XIV wieku ? Otynkowana do połowy baszta narożna czy wiele innych elementów nijak nie nawiązujących do epoki...

Niestety, jest to kolejny z wielu negatywnych przykładów podejścia do zabytków na Dolnym Śląsku.

 

 

Od 13.01.2021 ruszył  kolejny etap prac. Widać prowadzone prace na dziedzińcu i w głównej bramie prowadzącej na zamek. Przetarg wygrała firma CASTELLUM Sp. z o.o. z Wrocławia, która wykona prace za kwotę blisko 4.4 mln zł (warunki przetargu)

Zakres prac obejmuje wykonanie min.: aranżacji pomieszczeń wieży I i II piętra na funkcję ekspozycyjną, adaptacji pomieszczeń przyległych wieży na dyżurkę/kasę biletową i pomieszczenia socjalne personelu, przywrócenie latarni wieńczącej wieżę bramną, aranżacji dziedzińca; odbudowę fragmentu podcienia skrzydła wschodniego w oparciu o odsłonięte relikty filarów i oporów sklepień, montaż stolarki okiennej, drzwiowej i wrót, dostosowywanie obiektu do warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki tj. wprowadzenie instalacji elektrycznej, zasilającej i oświetlenia, zapewnienie wentylacji pomieszczeń, założenie urządzeń grzewczych, instalacji wodociągowej i odprowadzenia ścieków i wód opadowych, uzupełnienie wystroju architektonicznego pomieszczeń objętych zakresem opracowania oraz wykonanie przyłączy wod-kan i energetycznego.

W ramach zadania zostaną wykonane prace remontowe polegające na zaadaptowaniu pomieszczeń w wieży bramnej na sale wystawiennicze, wybrukowaniu dziedzińca czy doprowadzeniu instalacji elektrycznej i wodno-kanalizacyjnej.

Zakończenie prac planowane jest do dnia 1 marca 2022 roku. Wszystkie planowane prace budowlane zostały zatwierdzone przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu. Modernizacja zamku w Ząbkowicach Śląskich ma potrwać do marca 2022 roku i będzie realizowana w ramach projektu „Śladami wspólnej średniowiecznej historii”.

 

 

 

 

 

Przez ponad 700 lat swojego istnienia Ząbkowice Śląskie nazywały się Frankenstein! Także tutaj narodziła się najpierw książkowa, a następnie znana na całym świecie filmowa postać znanego monstrum stworzonego z ludzkich zwłok i ożywionego przez szalonego lekarza.

 

 

 

Zamki w Polsce polecane do zwiedzania

164 zamki jakie jeszcze można i warto zobaczyć:

 

 

 Obecnie to mogą zobaczyć wchodzący na zamek. 

 

 

 

Materiał budowlany potrzebny do wzniesienia grubych na prawie 3 metry murów był przywożony z okolicznych kamieniołomów, między innymi ze Stolca i Kobylej Głowy.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

opracowanie & foto : Albin Marciniak