Zamek rycerski Rabsztyn - "Krucza Skała"
na Szlaku Orlich Gniazd
Zamek Rabsztyn "Krucza Skała" – zamek rycerski w miejscowości Rabsztyn, na Szlaku Orlich Gniazd, pieszym i rowerowym. U podnóża góry, na której wznosi się średniowieczny zamek, znajdują się fragmenty renesansowego pałacu zbudowanego w XVII wieku jako zamek dolny. Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za Kazimierza Wielkiego, po którego śmierci przeszedł w ręce prywatne w ramach spłaty długów.
Po 20 latach starań i 2,5 letniej rekonstrukcji, zamek ponownie otwarł swoje bramy dla turystów. Wiele osób pamiętających ruiny sprzed lat, będzie pozytywnie zaskoczonych. Po raz pierwszy można zobaczyć zamek w takiej formie od czasów gdy został spalony przez Szwedów. Robiąc te zdjęcia na kilka dni przed otwarciem, z niedowierzaniem porównywałem to co widziałem przed dekadą (zdjęcia na dole strony). Obecnie można wejść na wieżę zamkową by podziwiać rozległą panoramę na Jurę Krakowsko-Częstochowską. Można przejść po rozległym dziedzińcu czy obejść zamek wzdłuż murów, bez obawy uderzenia spadającym kamieniem z rozsypujących się murów.
Historia
W drugiej połowie XIII wieku, na szczycie skały powstał zamek górny. Nieco później wybudowano kamienną wieżę obronną. Nie wierny, kto zbudował tę najstarszą część zamku - tradycja mówi, że był to małopolski ród rycerski Toporczyków z Morawicy. Inne hipotezy wiążą początki zamku z działalnością króla Wacława II lub biskupa krakowskiego Jana Muskaty. Na początku XV wieku wybudowano ceglaną nadbudowę gotyckiej wieży. Kilkunastometrowej wysokości wieża miała cztery kondygnacje. Podobnie, jak w innych tego typu obiektach, mogły się w nich mieścić: więzienie, zbrojownia, spichlerz i pomieszczenie mieszkalne. Podczas prac archeologicznych na zamku górnym natrafiono na dobrze zachowaną podstawę ołtarza z zamkowej kaplicy, posadzkę z glazurowanych płytek ceramicznych oraz pozostałości pieca hypokaustycznego, którym ogrzewano zamek. Pod koniec XIV wieku, po śmierci króla Kazimierza Wielkiego, zamek trafił m ręce potężnego rodu Leliwitów - Melsztyńskich. Z tego okresu pochodzą pierwsze zapiski dotyczące zamku w Rabsztynie. W jednej z nich, datowanej na 1396 r., wymienia się Grzegorza, kapelana z zamkowej kaplicy. Ponieważ zamek górny na szczycie skały był niewielki, już w XIV wieku u stóp skały powstał zamek średni z budynkami mieszkalnymi, dziedzińcem i bramą w murze broniącym zamku od strony wschodniej. W południowo-zachodnim narożniku zamku średniego znajdowała się wieża z otworami strzelniczymi skierowanymi na zewnątrz zamku. W 1439 r. dzierżawca rabsztyńskiego zamku Spytek z Melsztyna herbu Leliwa podniósł bunt przeciwko królowi i zginął m bitwie pod Grotnikami.
Jego majątek, w tym zamek m Rabsztynie, uległ konfiskacie, jednak pod naciskiem szlachty król złagodził wyrok. W 1441 r. zamek trafił w ręce Andrzeja Tęczyńskiego herbu Topór, jako miano jego żony Jadwigi z rodu Melsztyńskich. Na rozkaz króla w 1443 r. rozpoczęto odbudowę i wzmocnienie zamku, który stał się siedzibą niegrodowego starostwa. Na przełomie XIV i XV wieku powstał zamek dolny, wybudowany na wschodniej i północnej stronie wzgórza. Od północy bronił zamku dostawiony do skały mur kurtynowy, w którym znajdowała się brama wjazdowa i pomieszczenie straży. Wtedy też wykopano suchą fosę na północno-wschodnim stoku wzgórza. Fosy broniły dodatkowo szańce artyleryjskie. Nie wiemy, jak wyglądał zamek dolny, gdyż w znacznej części został rozebrany pod koniec XVI wieku, gdy na jego miejscu postawiono renesansowy pałac. W 1461 r. starosta rabsztyński Andrzej Tęczyński został zabity przez mieszczan krakowskich za znieważenie rzemieślnika - płatnerza, który mu źle wykonał zbroję. Starostą został jego syn, Jan, który przyjął nazwisko Rabsztyński. Po 1515 r. starostwo rabsztyńskie otrzymał Jan Boner (Bonar), bankier króla Zygmunta Starego. Bonerowie przebudowali zamek, który uzyskał kształt renesansowej rezydencji mieszkalno-obronnej. W 1573 r. na zamku m Rabsztynie gościł król Henryk Walezy. Pod koniec XVI wieku dowódcą załogi wojskowej Rabsztyna był kozak, płk. Gabriel Hołubek, który w 1587 r. wraz z olkuskimi górnikami rozbił kilkusetosobowy oddział idący w stronę Krakowa na pomoc arcyksięciu Maksymilianowi Habsburgowi, jednemu z dwóch elektom wybranych na króla po śmierci Stefana Batorego. W 1592 r. starostą rabsztyńskim został marszałek wielki koronny Mikołaj Wolski. Za jego czasów rozpoczęła się przebudowa rabsztyńskiego zamku.
Wtedy wyburzono część murów obronnych i ścian zamku dolnego, a na tym miejscu wzniesiono renesansowy pałac, którego mury możemy oglądać po dziś dzień. Budowę dokończył kolejny starosta rabsztyński, marszałek wielki koronny Zygmunt Gonzaga Myszkowski. W dwóch skrzydłach pałacu znajdowało się około 40 pokoi. Jednak świetność Rabsztyna nie trwała długo. W 1657 r. zamek został spalony przez Szwedów. Po Potopie zamek został tylko częściowo odbudowany ze zniszczeń i wkrótce został opuszczony. Na początku XVIII wieku u podnóża zamkowego wzgórza wybudowano dwór starościński i folwark. Taki stan pokazuje najstarszy zachowany wizerunek zamku, czyli akwarela Zygmunta VogIa z 1792 r. Od 1990 r., kiedy zamek stał się własnością gminy Olkusz, odgruzowano piwnicę pod bramą wjazdową i naprawiono jej sklepienie, uzupełniono i odtworzono część murów, wybudowano drewniane mosty nad fosą i przed bramą, a także odbudowano węzeł bramny i wykonano zabezpieczenie konstrukcyjne murów zamku. W pomieszczeniu na piętrze bramy urządzono niewielką ekspozycję poświęconą historii zamku. W latach 2012-14 zrekonstruowano część murów zamku górnego i wieży, gdzie powstał taras widokowy. Wykonano także iluminację zamku, parking oraz infrastrukturę turystyczną. Co roku, w pierwszy weekend lipca, pod zamkiem odbywają się widowiskowe turnieje rycerskie.
Na zamku odbywają się coroczne turnieje rycerskie.Pełny opis historyczny zamku znajduje sięna stronie stowarzyszenia zajmującego się obecnie zamkiem http://www.rabsztyn.ilkus.pl
Zamki w Polsce
103 zamki i obiekty obronne jakie w różnej formie zachowały się na terenie Małopolski.
Zamek w roku 2009
